Ámeliy sabaq materialları

Defis arqalı jazıw. Jup hám tákirar sózlerdiń barlıq túrleri defis penen jazıladı: jaqsı-jaman, dos-dushpan, azlı-kópli, sóyley-sóyley, kóre-kóre, bes-altı, t.b.
Mánisi boyınsha sıbaylas eki sózdiń juplasıwınan jasalģan qospa atlıq, kelbetlik hám ráwishler defis arqalı jazıladı: qazan-tabaq, tálim-tárbiya, qurt-qumırısqa, t.b.
Ayqınlawısh-ayqınlanıwshı mánisinde juplasıp kelgen qospa atlıqlar defis penen jazıladı: general-mayor, xabarshı-aģza, ana-jer, mexanik-aydawshı, t.b.
Jıynaqlaw mánisinde qollanılatuģın xalıq atları defis penen jazıladı: qarashay-balkar, buryat-mongol, t.b.
Belgili bir aralıq yamasa jıynaqlawshı jup sóz mánisinde kelgen menshikli qospa atlıqlar defis arqalı jazıladı: Qońırat-Nókis (temir jolı), Nókis-Shımbay (tas jolı), t.b.
Janapaylardıń ba-be (ma-me, pa-pe), ģoy, ģana, emish túrlerinen basqaları defis penen jazıladı: sonday-aq, kelseń-á, joģ-á, qoysań-á, t.b.
Arab cifrı menen kelgen qatarlıq sannıń ınshı-inshi qosımtasınıń ornına defis jazıladı: 3-mektep, 4-klass, 2011-jıl, 39-mákan puqaralar jıyını, t.b.
Qatarlıq sanlardı bildiriwshi arab cifrları bir neshe bolıp kelgende olardıń hár birinen keyin defis qoyıladı: 7-, 8-, 9-mektepler, 80-90-jıllar, 3-4-dúkanlar, t.b.
Al qatarlıq sandı bildiriwshi Rim cifrınan keyin defis qoyılmaydı: XX ásir, III bap.
Tapsırma: Berilgen tekstti oqıń.
Tábiyat – anamız. Qaraqalpaqstannıń tábiyatı
Qaraqalpaqstannıń tábiyatı heshbir jerde, heshbir úlkede tákirarlanbaytuģın ájayıp tábiyat! Onı “Qaraqalpaqstan tábiyatı” dep atalģan albom kitabınan da kóriwge boladı.
Úlkemizdiń arqa tárepinde “Qaratereń”, “Dawıtkól”, “Sudoche”, “Marjankól” sıyaqlı ájayıp kólleri bar.
Respublikamızdıń batısı hám derlik kópshlik jerlerin Ústirt tegislikleri iyelep jatır. Bul jerlerde “adam ayaģı tiymegen” jerler de bar. Bul jerlerden tábiyiy gaz, neft hám basqa da jer astı baylıqları qazıp alınadı.
Úlkemizdiń shıģıs tárepin Qızılqum shóli iyelep jatır. Bizdi suw menen támiyinlep turģan dáryamız-Ámiwdárya biziń tirishiligimizdiń tiykarģı deregi bolıp tabıladı.
Respublikamız ıqlımı keskin kontinentallıq bolģanlıģı sebepli qısta hawanıń temperaturası kóbinese 400tan tómen dárejede boladı. Jazı bolsa júdá ıssı bolıp, temperatura 400tan joqarı boladı.
Úlkemizdiń qubla tárepinde Qarataw, Sultan-Wáyis taw dizbekleri bar. “Badaytoģay” qorıqxanasında sońģı waqırları joq bolıp baratırģan haywanatlar saqlanadı.

Qadaģalaw ushın sorawlar

1. Qospa sózlerdiń jazılıwında qanday ózgeshelik bar?
2. Qosılıp, bólek jazılatģın kómekshi sózlerdi kórsetiń?
3. Defis penen jazılatģın sózlerdi anıqlań?
Ádebiyatlar
Dáwletov А. Házirgi qaraqalpaq tili. Fonetikа. Nákis, 1999, 2012.
Dawletov A. Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ fonetikasi’nan praktikum. No’kis, 1999, 2008.
Da’wletov M., Da’wenov E. Qaraqalpaq tilinin’ imla so’zligi. No’kis, 1997.
Qaraqalpaq tili imla qag’i’ydalari’ni’n’ ji’ynag’i’. No’kis, 2011.