Mádeniyat hám kórkem-óner mákemelerin shólkemlestiriw hám basqariw páninen seminar temalari

 

 

 

 

 

 

 

6.Mavzu:  Nodavlat  notijorat  tashkilotlarining  iqtisodiy  barqarorligini  ta'minlash.(  2 

soat). 

Reja: 

1.Nodavlat notijorat tashkilotlarida moliyaviy manbalarni shaklantirishga oid qonunchilik. 

2. Nodavlat notijorat tashkilotlarida moliyaviy va moddiy resurslarni shakllantirish yo’llari. 

3.  Nodavlat  notijorat  tashkilotlarida  moliyaviy  mablag’  jalb  etishga  bo’lgan  qobiliyatni 

yuksaltirish 

O’zbekistonning mustaqillikka erishishi, fuqarolik jamiyatini shakllantirish va rivojlantirish 

borasida  amalga  oshirilgan  salmoqli  ishlar  natijasi  o’laroq,  bosib  o’tgan  yo’li  aholining  keng 

qatlamlarini qo’llab-quvvatlaydigan nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyati boshqa 

institutlarining  jadal  shakllanishi  va  rivojlanishi  davri  bo’ldi.  Ular  faoliyati  doirasida  ijtimoiy-

iqtisodiy rivojlanish dasturlarini amalga oshirishi, mamlakat aholisining turli qatlamlarini qo’llab-

quvvatlashi, ijtimoiy muammolarni xal etishdagi ko’magi, bu borada belgilab olingan vazifalar 

ko’lamining kengayib borishi ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. 

Ijtimoiy ahamiyatga molik masalalar bo’yicha muhim davlat dasturlarini amalga oshirishda 

nodavlat  notijorat  tashkilotlari  ishtirokining  moliyaviy  asosini  yaratib  berilganligi,  fuqarolik 

jamiyati  institutlari,  nodavlat  notijorat  tashkilotlar  tomonidan  ishlab  chiqilgan  chora-tadbirlar 

amaliyotga tadbiq qilinayotganligi yuqori amaliy natijalarini bermoqda. 

---

Fuqarolik  jamiyati  institutlari,  nodavlat  notijorat  tashkilotlar  va  boshqa  soha 

vakillario’rtasida ijtimoiy sheriklikka asoslangan munosabatlarning yanada rivojlanib borishi, bu 

boradagi  faoliyatni  davlat  tomonidan  rag’batlantirilishi  va  ommalashtirilayotgani,  nodavlat 

notijorat tashkilotlarining moliyaviy imkoniyatlarining kengayib borayotganligi jamiyatda ular 

ta'sirining ortib borayotganligidan dalolat beradi. 

Nodavlat notijorat tashkiloti tadbirkorlik yoki ma'lum bir foyda olish uchun faoliyat turi bilan 

shug’ullansa qonun xujjatlarida belgilangan tartibda byudjet va davlat maqsadli jamg’armalariga 

soliqlar xamda boshka majburiy to’lovlar to’laydi, shuningdek amaldagi qonunchilikda beg’araz 

xomiylik  yoki  yordam  ko’rsatgan tashkilotga nisbatan turli  imtiyozlar ishlab chiqilgan bo’lib, 

bugungi kunda ulardan keng foydalanib kelinmoqda. 

Notijorat  tashkilotlar soliq ob’ekti sifatida foyda olishni faoliyatining asosiy maqsadi  qilib 

olmagan  va  olingan  daromadlarni  o’z  qatnashchilari  (a'zolari)  o’rtasida  taqsimlamaydigan 

yuridik shaxslar tushuniladi. 

Notijorat tashkilotlarga byudjet tashkilotlari, shu jumladan davlat xokimiyati va boshkaruvi 

organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari, O’zbekiston Respublikasida davlat ro’yhatidan o’tgan 

xalqaro  nodavlat  notijorat  tashkilotlari,  shuningdek  fuqarolarning  o’zini  uo’zi  boshqarish 

organlari va qonun xujjatlariga muvofiq boshqa tashkilotlar kiradi. 

NNTlari  tadbirkorlik  faoliyatini  amalga  oshirayotganda  tadbirkorlik  faoliyatini  amalga 

oshirishdan olingan foydadan soliq tushuruvchi buladi. Agar Soliq kodeksning soliq solishning 

soddalashtirilgan  tartibida    boshqacha  qoidalar  nazarda  tutilgan  bo’lmasa,  Soliq  kodeksiga 

muvofiq soliq solishning sodsalashtirilgan tartibi nazarda tutilgan yuridik shaxslar xisoblanadi.

 

NNTlari uchun quyidagilar soliq to’lovchining daromadi sifatida qaralmaydi: 

-

 

byudjetdan berilgan subsidiyalar; 

-

 

olingan grantlar va insonpavarlik yordami; 

-

 

notijorat tashkilotlar tomonidan ustav faoliyatining ta'minoti va uni amalga oshirish uchun 

olingan, belgilangan maqsadga ko’ra va (aki) tekin kelib tushgan mablag’lar; 

-

 

agar mablag’larni. (mol-mulk yoki mulkiy xuquqlarni) boshqa shaxsga o’tkazish, ishlarni 

bajarish,  xizmatlar  ko’rsatish  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  yoki  O’zbekiston 

Respublikasi  Vazirlar  Maxkamasining  Qarori  asosida  yuz  berayotgan  bo’lsa,  tekin  olingan 

mablag’lar (mol-mulk yoki mulkiy xuquqlar), ishlar va xizmatlar. 

NNTlar  uchun  quyidagi  boshqa  daromadlarga  nisbatan  soliq  solinmaydi  (boshqa 

daromadlarga tovarlar, ishlarni, xizmatlarni, ishlab chiqarish va realizatsiya qilish bilan bog’liq 

bo’lmagan operatsiyalardan olinadigan daromadlar kiradi): 

1.

 

Soliq to’lovchining Solik kodeksning 133-moddasiga muvofiq asosiy vositalari va boshqa 

mol-mulki chiqib ketishidan olinadigan daromadlar. 

---

2.

 

Soliq kodeksining 134-moddasining birinchi qismiga muvofiq mol-mulkni operativ ijaraga 

berishdan olinadigan daromadlar. 

3.

 

Soliq  Kodeksning  134-moddasining  ikkinchi  qismiga  muvofiq  asosiy  vositalar  va 

nomoddiy aktivlarni moliyaviy ijaraga berishdan olinadigan daromadlar. 

4.

 

Solik  Kodeksning  135-modsasiga  muvofiq  tekin  olingan  mol-  mulk,  mulkiy  xuquqlar, 

shuningdek ishlar va xizmatlar. 

.•  5.  Inventarizatsiya  natijasida  aniqlangan  ortiqcha  tovar-moddiy  zahiralar  xamda  boshqa 

mol-mulk qiymati tariqasidagi daromadlar. 

6. Xisobot yilida aniqlangan o’tgan yillardagi daromadlar  

7.

 

Soliq  Kodeksning  136-moddasiga  muvofiq  majburiyatlarni  hisobdan  chiqarishdan 

olinadigan daromadlar. 

8.

 

Soliq  Kodeksining  137-moddasiga  muvofiq  talablardan  o’zganing  foydasiga  voz  kechish 

shartnomasi bo’yicha olingan daromadlar. 

9.

 

Soliq Kodeksining 138-moddasiga muvofiq ilgari chegirib tashlangan xarajatlarning yoki 

zararlarning o’rnini to’plash tarzidagi daromadlar. 

10.

 

Soliq Kodeksning 139-modqasiga muvofiq xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklardan olinadigan 

daromadlar. 

11.

 

Undirib  olingan  yoki  qarzdor  tomonidan  tan  olingan  jarimalar  va  penya,  shuningdek 

qonuniy kuchga kirgan sud xujjati asosida qarzdor tomonidan to’lanishi lozim bo’lgan jarimalar 

va penya. 

12.

 

Soliq Kodeksining 140-moddasiga muvofiq kursdagi ijobiy farq 

13.

 

Tovarlarni  (ishlarni,  xizmatlarni)  ishlab  chiqarish  va  realizatsiya  qilish  bilan  bevosita 

bog’lik bo’lmagan operatsiyalardan olinadigan boshqa daromadlar. 

14.

 

Olingan grantlar va insonparvarlik yordami. 

15.

 

Ustav  faoliyatining  ta'minoti    amalga  oshirish  uchun  tekin  kelib  tushgan  olingan, 

belgilangan maqsadga mablag’lar. 

Qo’shilgan qiymat solig’i solinadigan boshqa daromadlar qo’shilgan qiymat solig’i summasi 

chegirilgan holda aniqlanadi. 

NNTlar  uchun  yuqorida  nazarda  tutilgan  daromadlarga  soliq  solinmaydi,  bundan  Soliq 

Kodeks 132 moddasining 11-bandidagi, 157-moddasining birinchi qismiga muvofiq birgalikdagi 

faoliyatda  ishtirok  etishdan  olinadigan  daromadlar,  14-bandidagi  dividendlar  va  foizlar  va  15-

bandlaridagi dividetorlik faoliyatidan tushgan daromadlarga soliq solinadi. 

---

Yuridik  shaxslar  homiylik  va  xayriya  tarqasida  quyidagi  maqsadlari  uchun  NNTlarga 

moliyaviy mablag’ o’zgarsa yuridik shaxsning soliq solinadigan foydasi kamaytiriladi, biroq soliq 

solinadigan foydaning ikki foizidan ko’p bo’lmagan miqdorda (Soliq Kodeksining 159 moddasi): 

ekologiya,  sog’lomlashtirish  va  xayriya  jamg’armalariga,  madaniyat,  sog’likni  saqlash, 

mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish,  jismoniy  tarbiya  va  sport  muassasalariga,  ta'lim 

muassasalariga,  mahalliy  davlat  hokimiyati  organlariga,  fuqarolarning  o’zini  o’zi  boshqarish 

organlariga beriladigan xomiylik va xayriya tariqasidagi mablag’lar. Misol uchun korxona 10 000 

000  so’mdan  soliq  va  boshqa  majburiy  to’lovlarini  to’lashi  lozim.  Agarda  korxona  NNTga 

yuqorida  keltirilgan  maqsadlar  uchun  200  000  so’mgacha  pul  soliq  solinadigan  foydasi 

kamaytiriladi.Korxona esa 9 800 000 uchun soliq tulaydi. 

Xulosa qilib aytganda,  nodavlat notijorat tashkilotlariga moliyaviy mablag’larni jalb qilishda 

iqtisodiy  nuktai  nazardan  ijtimoiy  masalani  xal  qilish  uchun  talabni  oshishi  yoki  ijtimoiy 

masalalarni eng to’g’ri, barcha uchun manfaatli hamda muqobil yo’lini topish, ularni mafaatdor 

tashkilotga  taklif  qilishi  lozim.  Taklif  qilinayotgan  loyihaga  nisbatan  manfaatlar  muvozanatni 

ta'minlash  esa  talabni  o’z-o’zidan  ortishiga  olib  keladi.  Yuqorida  keltirilganlar  asosida 

tadbirkorlik  tuzilmalari  va  boshqa  tashkilotlar  mamlakatimizda  fuqarolik  jamiyatining 

rivojlanishigao’z xissalarini qo’shishlari mumkin. 

2. Nodavlat notijorat tashkilotlarida moliyaviy va moddiy resurslarni shakllantirish yo’llari. 

Nodavlat notijorat tashkilotlari o’zlari maqsad qilib olgan turli ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni 

yechishda turli ko’rinishdagi resurslar talab qilinadi. 

NNTlar faoliyatining moddiy asoslarini jamlashda quyidagi 4 guruhga bo’linadi: 

1.

 

Davlat  byudjet  mablag’laridan  (O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  xuzuridagi 

nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo’llab-quvvatlash 

Jamoat  Fondi),  vazirliklar,  idoralar,  qo’mitalar,  agentliklar,  xokimiyatlar,  davlat-  ning 

byudjetdan tashqari maqsadli fondlari va boshqalar. 

2.

 

Boshqa jamoat birlashmalari va nodavlat notijorat tashkilotlari, xayriya jamg’armalari 

va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari. 

3.

 

Tadbirkorlik, tijorat tuzilmalari. 

4.

 

Xalqarovaxorijiytashkilotlarbo’lishimumkin. 

NNTlardamoliyaviymanbaalarnijamlash, 

tashkilotyokitadbirdasturlaruchunmol-

mulkjamlashNNTlartomonidanamalgaoshirilayotganishlariningsamarasiniyanadato’laroqifodaet

adi.NNTlarniloyiha, 

dastur, 

rejavaboshqaijtimoiyahamiyatgamoliqishlarniamalgaoshirishvanatijagaerishishdagimoddiyasosi

niquyidagilartashkilqiladi: 

---

-

 

grantlar  (O’zbekiston  Respublikasi  Soliq  Kodeksning  129-moddasi  8-bandiga  binoan, 

olingan faktlar soliq to’lovchining daromadi hisoblanmaydi); 

-

 

ijtimoiy buyurtma; 

-

 

subsidiya; 

-

 

moliyaviy ko’mak; 

-

 

yordam; 

-

 

xayriya; 

, 

-

 

xomiylik (ixtiyoriy va kelishuv asosida); 

-

 

kirish va a'zolik badallari, ular ustavda nazarda tutilgan bo’lsa; 

-

 

muassislardan, qatnashchilardan (a'zolardan) bir marotaba va muntazam ravishda keladigan 

tushumlar; 

-

 

tadbirkorlik  faoliyatidan  olingan,  faqat  ustav  maqsadlari  uchun  ishlatiladigan  daromadlar, 

foyda (ushbu faoliyatdan tushgan daromadlarga NNT urnatilgan tartibda soliq solinadi); 

-

 

devidend  (ushbu  faoliyatdan  tushgan  daromadlarga  NNT  o’rnatilgan  tartibda  soliq 

solinadi); 

-

 

foiz (ushbu faoliyatdan tushgan daromadlarga NNT o’rnatilgan tartibda soliq solinadi); 

-

 

ishlab  chiqaruvchi  yoki  xizmat  ko’rsatuvchi  korxonalar  tomonidan  beriladigan  beg’araz 

mol-mulk, tovar (xizmat) va boshqalar bo’lishi mumkin; 

-tovarlarni tannarxidan yoki olish bahosidan past baxolarda realizatsiya qiluvchi, shuningdek 

tovarlarni  tekinga  beruvchi  yuridik  shaxslar  uchun  -  tovarlar  tannarxi  yoki  ularni  olish  bahosi. 

Bunda  baholari  (tariflari)  davlat  tomonidan  tartibga  solinishi  nazarda  tutilgan  tovarlar  uchun 

realizatsiya qilishdan olinadigan tushum belgilangan baholardan (tariflardan) kelib chiqqan xolda 

aniqlanadi.  Ushbu  norma  ekologiya,  sog’lomlashtirish  xamda  xayriya  jamg’armalariga, 

madaniyat,  sog’likni  saqlash,  mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish,  jismoniy  tarbiya  va 

sport,  ta'lim  muassasalariga  tekinga  beriladigan  tovarlarga  tatbiq  etilmaydi;  Masalan,  NNT 

yuqorida ekologiya sohasiga oid tadbir o’tkazsa va tadbir ishtirokchilari uchun sovg’a tariqasida 

korxonadan olgan tovarlari soliq solishning ob'ekti hisoblanmaydi (Soliq Kodeks 355 moddasi). 

Nodavlat  notijorat  tashkilotlarida  moliyaviy  mablag  jalb  etishga  bulgan  kobiliyatni 

yuksaltirish . 

Nodavlat notijorat tashkilotlari uchun zarur bulgan resurslarni  yigishda xalqaro amaliyotida 

fandrayzing bo’yicha mutaxassislardan foydalaniladi. 

 

Fandrayzing  (inglizcha  "fundraising"  suzi  "mablag’  yig’uvi"  degan  ma'noni  anglatadi)  - 

moliyaviy resurslar va boshqa ko’rinishdagi resurslarini (inson, moddiy, axborot va boshqalarni) 

---

jamlash  jarayoni  xisoblanib,  shu  jumladan  loyiha  va  dasturlarini,  u  yoki  bu  faoliyatining 

maqsadini amalga oshirishda barcha vositalarni yig’ish tushuniladi. 

Ushbu  faoliyat  turi  bilan  NNT  uzi  ishchi  xodim  olishi  yoki  yuqori  malakali  fandrayzing 

mutaxassisidan  foydalanishi  mumkin.NNTlarda  fandrayzing  faoliyatini  tashkil  qilishda  shtat 

jadvaliga asosan xodim yo’llanishi maqsadga muvofiq xamda rahbariyat tarkibiga kirishi tavsiya 

etiladi.Ushbu tushuncha O’zbekistonda deyarli ishlatilmasada, amalda xar xil ko’rinishda, turli xil 

shaxslar tomonidan amalga oshirib kelinmokda. Fandrayzing faoliyati ishlab chiqarish va tijorat 

sohalarida xam keng qo’llaniladi. 

Fandrayzing faoliyatida, asosan quyidagi 3 yo’l bilan resurslar shakllantiriladi: 

-aniq  maqsadga  yo’naltirilgan beg’araz moliyaviy, moddiy, tehnik  ko’rinishdagi vositalarni 

tanlovida ishtirok etish; 

-yuridik, jismoniy shaxslardan tomonidan ixtiyoriy ravishda beg’araz beriladigan mablag’lar; 

-yuridik,  jismoniy  shaxslar  tomonidan  aniq  maqsad  uchun  beriladigan  turli  ko’rinishdagi 

xomiylik mablag’lar. 

Yuqorida  keltirilgan  yo’nalishlar  bo’yicha  resurslar  jalb  qilinganda  NNT  bilan  xamkorlik 

qilingan  xisoblanadi.NNT  resurslarini  jalb  qilishni  xujjatlashtirish  maqsadga  muvofiq  bo’lib, 

NNT  o’zining  kelajakdagi  faoliyati  davomida  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  xamkorlik  qilayotgan 

shaxs  o’rtasidagi  muammoni  oldini  olgan  bo’ladi  (shartnoma,  bitim,  memorandum,  xamkorlik 

rejasi bo’lishi mumkin). 

Fandrayzing faoliyatini jamoaviy yoki yakka bir shaxsga yuklatilishi mumkin.Ikkala xolatdan 

qat'iy nazar NNT fandrayzing bo’yicha o’zining strategiyasini ishlab chiqishi lozim.Bu srategiya 

o’z  yo’nalishini  alohida  jihatlarini  xisobga  olgan  xolda  ishlab  chiqadi.  Uni  ishlab  chiqishda 

quyidagi jihatlariga e'tibor berish tavsiya etiladi: 

-fandrayzing bo’yicha xarakat rejasi; 

-xamkorlik yoki xomiylik taklifi ishlab chiqish (aniq, yuqori saviyali, jalb qiluvchan, qanday 

shartlar asosida xamkorlik qilinishi o’zida jamlagan reja, xat, loyiha, dastur, media vositalar va 

boshqalar bo’lishi mumkin); 

- aniq maqsadli guruh, qanday sohada ishlashni ko’rsatish;  

 -jalb qilinayotgan xamkor bilan kelajakda ikki tomonlama samarali xamkorlik qilish b’'yicha 

ishni tashqil qilish; 

-jalb qilinayotgan mablag’ni ishlatishga doir loyiha (ijtimoiy masalalar kompleksi, xarajatlar 

smetasi va boshqalar) ishlab chiqish. 

NNTlar  qaysi  yo’l  bilan  moliyaviy  mablag’  topish  mumkin,  bu  borada  qaysi  strategiyani 

tanlash  kerak?Nima  ishlar  qilish  kerak?mazmunidagi  savollarga  javob  berish  juda  qiyin. 

Yuqoridagi savollarga javob topishda raxbariyat, ishchi jamoa, fandrayzing bo’yicha mutaxassis 

---

soha  to’g’risidagi  bilimlarini  yig’ganda  va  umumlashtirganda,  samarali  yoki  samarasiz,  to’g’ri 

yoki noto’g’ri degan qarorga kelinadi. 

Nodavlat notijorat tashkilotlari, fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari, avvalo, o’zlarining 

ustav  maqsadlari  va  vazifalaridan  kelib  chiqqan  xolda  fandrayzing  faoliyatini  tashkil  qilishlari 

maqsadga  muvofiq  bo’ladi.  Ayniqsa,  loyiha  doirasida  amalga  oshirilishi  kutilayotgan  ishlar 

majmui  tashkilotning  ustav  maqsadlari  va  vazifalariga  to’g’ri  kelishi  nodavlat  notijorat 

tashkilotlarning mas'ul xodimlari tomonidan baholanishi lozim. 

Loyihaning  maqsadi  iqtisodiy  foyda  olishga  qaratilmaganligi  sababli  loyihani  moliyaviy 

jihatdan qo’llab-quvvatlovchi tashkilotning shartlari doirasida yozish tavsiya etiladi. 

Loyiha  yozishda  asosan  titul  varag’i,  tashkilotning  bank  rekvizitlari,  loyihaning  mazmuni, 

muammoning  quyilishi,  ishtirokchi  tashkilotning  shu  sohadagi  tajribasi,  loyiha  maqsadi, 

vazifalari,  kalendar  rejasi,  kutilayotgan  natija  keng  yoritib  berilgan  qismlariga  katta  e'tibor 

qaratiladi.  Shu  bilan  bir  qatorda,  tashkilot  tarkibiga  tegishli  ma'lumotlar  (rahbar,  xodimlar), 

ro’yhatga oluvchi organ (guvoxnoma), muassasaning sheriklari va moliyaviy jihatdan qo’llab- 

quvvatlovchi tashkilotning boshqa shartlari bo’lishi mumkin. Loyihani yozish shakli muallifning 

salohiyatidan kelib chiqqan xolda belgilanishi mumkin. 

Loyiha  yozuvchi  muallif  quyidagi  savollarga  javob  topishi  lozim:  muammo  nima  uchun 

mavjud?  Muammoni  qanday  sabablar  yuzaga  keltiradi?Ko’rsatilgan  muammolar  bir-biri  bilan 

bog’likmi?Muammoni  oqibatlari  qanday?Mazkur  muammolarning  odamlarga  ta'siri  qay 

darajada?va xakozolar. 

Loyiha yozishning muhim jihati shundaki, bosh maqsadga erishish uchun maqsadli guruhlarni 

qo’llab-quvvatlash,  yaxshilash,  kuchaytirish,  ko’maklashish,  muvofiqlashtirish,  qayta  ko’rishni 

o’zida mujassam etishi lozim. Yakunibo’yicha ma'lum bilimlarni o’rgatish, ko’nikma hosil etish, 

taqsimlash,  kamaytirish  yoki  ko’paytirish,  tashkillashtirish,  tayyorlash  va  boshqalar  bo’lishi 

mumkin. 

Yana  bir  ahamiyatli  jihati,  vaziyatni  bayon  qilishda  aniqlik,  o’lchov  birligi,  hududiylik, 

miqyosi, reallik, vaqt bo’yicha ahamiyatini aks ettirishi kerak bo’ladi. 

Loyiha  byudjetda  to’g’risida  fikr  yuritganda,  smetada  keltirilgan  raqamlar  aniqlik  bilan 

tekshirilgan,  real  moliyaviy  axborotlarga  ega  bo’lishi,  inflyasiyani  xisobga  olishi,  moliyaviy 

mablag’larni  ishlatish  vaqti  va  ko’zda  tutilmagan  xarajatlarni  o’zining  yoki  boshqa  manbalar 

xisobidan ko’plashlari yuzasidan aniqlik talab qilinadi. 

Smetada  asosan  mablag’ni  nima  uchun  sarflanishi,  qancha  miqdorda  mablag’  ishlatilishi, 

qancha  miqdorda  tovar  olinishi  yoki  xizmatlardan  foydalanishi,  mablag’ni  ishlatish  vaqti, 

qo’shimcha sifatida o’zining mablag’larini kiritishi mumkin. Yuqorida ta'kidlanganidek, xarajat- 

lar smetasini shakli loyiha muallifining salohiyatidan kelib chiqqan xolda tuzilishi mumkin. 

---

Xar  qanday  xolatda  xam  loyihani  amalga  oshirishni  boshlaganda  sizning  loyiha  bo’yicha 

ishingizni  va  olingan  mablag’ni  maqsadli  ishlatilishini  tasdiqlovchi  axborot,  dalil  (fakt)  va 

isbotlarni yig’ish rejasi va taomilini avvaldan belgilab olish zarur. Muassasa taqdim etilayotgan 

ma'lumotlar,  xujjatlarning  xaqqoniyligiga  javobgar  bo’ladi.Moliyaviy  mablag’  olgan  tashkilot 

faoliyat  doirasida  o’zing  tashabbusi  bilan  auditorlik  tekshiruvi  o’tkazishi,  xo’jalik  yurituvchi 

sub'ektning yoki qonunchilikda ko’rsatilgan tartibda boshqa mablag’ beruvchi shaxsning qaroriga 

ko’ra auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi mumkin. 

Umumiy  tartibda  loyiha  muallifi,  reallik,  aniqlik,  ijtimoiy  ahamiyatini  ochib  berishi, 

qonunchilik  doirasida bo’lishi, xududiylik, miqyosi,  aholini  qamrab olishi doirasini baholashi, 

moliyaviy  va  moddiy  resurslarni  o’rnatilgan  tartibda  ishlatishi  va  boshqa  jihatlarni  o’z  ichida 

qamrab olgan bo’lishi kerak. 

Keyingi  o’rinda  loyihani  amaliyotga  tatbiq  qilishda  3  omilni  keltirish  mumkin:  vaqt, 

qobiliyat, munosabat. 

Shuni ta'kidlash joizki, loyiha muallifi tashkilot moliyaviy manfaatini birlamchi qilib qo’yishi 

tavsiya  etilmaydi.  Balki  loyiha  fuqarolik  jamiyati  institutlari  va  nodavlat  notijorat  tashkilotlari 

ijtimoiy  muammolarni  xal  qilish  va  eng  asosiysi,  ko’p  asrlik  ma'naviy-axloqiy  negizlarni, 

bag’rikenglik g’oyalari va konfessiyalararo totuvlikni mustahkamlashga yordam berishi kerak. 

Fandrayzing faoliyatida quyidagi ahamiyatga molik jihatlariga e'tibor qaratish lozim: 

-sohaga  nisbatan  yuqori  prioritet  berilib,  boshqa  bir  sohani  ahamiyatini  pasaytirib 

ko’rsatmaslik; 

-xamkorlik  aloqalarini  bog’lashda  (doimiy  tartib  sifatida)  ijobiy  fikr-muammo-ijobiy  fikr 

asosida olib borish; 

-xamkorga turli omillarni ta'sirini bo’rtirib ko’rsatmaslik; 

 -xamkor  tomonidan  o’tkazib  yuborilgan  xatodan  foydalanmaslik  kerak,  xamkor  ushbu 

sohada yetarli bilimga ega bo’lmasligi mumkin; 

-fandrayzing  bo’yicha  mutaxassis  tahlil  jarayonida  qo’yilgan  masalani  bo’laklarga  bo’lib 

ko’rsatishi, ma'lumotlarni sintez qilingan xolda taqdim etishi lozim; 

-loyiha yozishda murakkablikdan oddiylikka  ishi yoki oddiylikdan murakkablikka o’tishini 

tahlil qilish lozim; 

-ko’tarilgan masalaning ahamiyati ilmiy asoslangan bo’lishi kerak; 

 -xamkor  to’g’risida  olingan  ma'lumotlarni  o’zining  roziligi  asosida  tarqatish,qolgan  

ma'lumotlarni sirligicha saqlash lozim ("Nodavlat notijorat tashkilotlari to’g’risida"gi qonunning 

33-  moddasiga  binoan,  nodavlat  notijorat  tashkilot  o’z  faoliyati  natijalari  xaqida  xisob-kitob 

yuritadi  va  belgilangan  tartibda  ro’yhatga  oluvchi,  statistika  va  soliq  organlariga  xisobotlar 

---

taqdim  etadi.  Bundan  kelib  chiqib  ro’yhatga  oluvchi,  statistika  va  soliq  organlariga  xamkor 

to’g’risida ma'lumotlarni taqdim etishlari kerak bo’ladi); 

-amaldagi  qonunchilikka  muvofiq  fandrayzing  buyicha  mutaxassis  xamkorga  moliyaviy 

yordam ko’rsatish to’g’risida bosim o’tkazishi mumkin emas. Lekin bir vaqtning o’zida xolatdan 

kelib chiqib xamkorga nisbatan oqilona fikrlardan foydalanib uni loyihaga jalb qilishi mumkin; 

-bir xamkordan olingan mablag’ni ikkinchi xamkorga taqdim etmaslik kerak. Agar loyiha 

bir nechta NNTlar bilan amalga oshirilsa, bu borada xamkor bilan kelishib olishlari kerak bo’ladi 

("Xomiylik to’g’risida"gi qonunga asoslanib ish yuritish maqsadga muvofiq bo’ladi); 

-agar xamkor tomonidan ariza yoki kamchilik bildirilsa, unga nisbatan o’z vaqtida, aniqlik, 

oqilona, o’zaro  tiyib turish va shaffoflik asosida javob berishi lozim; 

-tashkiliy-idoraviy  va  ma'muriy-xo’jalik  faoliyatlari  bilan  bog’lik,  shu  jumladan,  xayriya 

yordamlari ko’rsatish, xar xil ko’rik-tanlovlar, tadbirlar tashkil etish va boshka loyiha doirasidagi 

tadbirlar o’tkazilishiga doir nizolarni xal qilishning eng maqbul va aniq-ravshan mexanizmini 

yaratishga  xarakat  qilishlari  hamda  baxs-munozaraga  sabab  bo’ladigan  barcha  masalalarni 

konstruktiv muzokaralar yo’li bilan xal qilishlari lozim. 

NNTdan  talab  qilinadiki,  yuqori  malakali  boshqaruv,  tashabbuskordik  va  oshkoralik  kabi 

sifatlar xamkor uchun xar doim juda katta ahamiyatga ega bo’ladi. 

' 

2. Fandrayzing buyicha mutaxassis uchun tavsiya qilinadigan umumiy prinsiplar: 

-fandrayzing  bo’yicha  mutaxassis  avvalo  amaldagi  qonun  va  qonunosti  xujjatlariga  rioya 

qilishlari lozim. 

. f 

-  fandrayzing  bo’yicha  mutaxassis  dress-kodga  (xushbichim  kiyinish)  amal  qilishi, 

xushmuomala  bo’lishi,  vaziyatlarda  o’zaro  tiyib  turishi,  oshkoralik,  o’zaro  munosabatlarda 

vujudga kelgan sirlarni saqlash, umumjamiyat manfaati, mas'uliyat va xisobdorlikni  qilishi, o’z-

o’zini  nazorat  qilishi,  ijtimoiy  sheriklikka  asoslanishi,  xuquq  va  umuminsoniy  qadriyatlarni 

ustuvor deb bilish, insonparvar va adolatli bo’lishi, vijdonli, doimiy ravishda kasbiy maxoratini 

oshirib borishi, o’zaro yordam ko’rsatishi, maqsadlariga sodiqlik kabi sifatlar asosida ishlashi 

sohani uzluksiz rivojlanishga olib keladi; 

-milliy, xalqaro va e'lon qilingan boshqa grant tanlovlar to’g’risida monitoring yuritish; 

-moliyaviy  manbalarni  topish  usullari  bo’yicha  strategiya  va  taktikalarini  ishlash  chiqish 

xamda amalga oshirish; 

-NNT  rahbariyati  va  ishchi  jamoa  bilan  kelishilgan  fandrayzing  faoliyatni  shakllantirish, 

rivojlantirish, amalga oshirishni kelishilgan xolda olib borish, o’z vaktida moliyaviy manbaalar 

to’g’risidagi ma'lumotni NNT raxbariyatiga xabar berish; 

---

-moliyaviy  mablag’larini  jalb  qilishga  doir  NNTga  tegishli  xujjatlar,  xamkor  tomonidan 

so’ralishi mumkin bo’lgan xujjatlar jamlamasini shakllantirish (Xalqaro va milliy standartlarda 

bo’lishi tavsiya qilinadi); 

-ustav maqsadlaridan kelib chiqqan xolda moliyaviy mablag’larini shakllantirishning asosiy 

yo’nalishlarini aniqlash; 

-NNTni shon-shuxratini oshirishga oid masalalarni tashkillashtirish xamda amalga oshirish; 

-moliyaviy  mablag’larini  jalb  qilishga  doir  tadbirlar,  konferensiyalar,  davra  suxbatlari, 

uchrashuvlar va boshqalarni tashkillashtirish to’g’risida NNT raxbariyatiga takliflar kiritish; 

-fandrayzing  faoliyatiga  doir  ma'lumotlar  ba'zasini  yuritish,  ish  ko’lamidan  kelib  chiqib 

boshqa talablar qilinishi mumkin.