Mavzu;Metr-ritmli hajviy kompozitsiya

а


б






в



47-расм. Ритмнинг жамоа бинолари архитектурасида қўлланилиши:
а - Вильнюсдаги опера ва балет театри; б - Қримдаги Пансионат биноси;
в - Вашингтон-Даллес аэропортидаги аэровокзал

метрик ритм ўз тартибига кўра бу талабларга жуда мос келади;
иккинчидан, метрик тартиб архитектуравий шакллар элементларининг яхлитлигига эришиш йўлидаги ишончли воситалардан бири бўлиб хизмат қилади. Бироқ, метрик тартиб катта ҳажм ва узунликдаги қаторларга қўлланилганда бир хилликни, зериктирарли меъморий кўри­нишларни содир қилиши мумкин. Шунинг учун ҳам бундай ҳолатларнинг олдини олиш, шаҳарсозлик ва меъморчиликда янада гўзал композициялар яратиш мақсадида метрик тартиблар билан чегараланиб қолмасдан ритмик қаторлар ва уларнинг турли-туман муносабатларидан келиб чиқувчи турларидан кенг фойдаланилади.

2.4.5. Шакллар пропорцияси ва меъморий мутаносибликлар

Меъморий объектларга зарур бадиий сифатлар бахшида этувчи ва уларни чиройли шакллар билан таъминловчи воситалардан яна бири пропорциядир. Пропорция (лот. proportio) иккита нарса ёки катталикнинг бир-бирига боғлиқлигини, уларнинг ўлчамлари орасидаги миқдорий муносабатларни билдиради. Архитектурада эса пропорция яхлит меъморий шаклнинг қисмларга, қисмларнинг эса деталларга шундай муносабатини билдирадики, бу муносабатлар улар орасидаги композицион яхлитликни, шаклий ва миқдорий мутаносибликни таъминлаш воситаларидан бирига айланади. Шунинг учун ҳам пропорцияларни архитектурада меъморий мутаносибликлар деб аташ мумкин бўлади. Бироқ, исталган пропорцияни ҳам мутаносиб деб бўлмагани учун архитектурада фақат мутаносиб (муносабатлар)гина тан олинади ва қўлланилади. Архитектуравий шаклларнинг ўзаро мутаносиб муносабатларигина шакллар ҳамоҳанглигини, яъни архитектуравий шакллар гармониясини, уларнинг уйғун­лигини вужудга келтиради. Шунинг учун ҳам архитектура асарини "тошда қотган мусиқага" ёки "тошдан битилган достонга" ўхшатишади. Дарҳақиқат, тошдан ясалган архитектуравий шакллар уйғун­лиги ана шу "мусиқани" ёки "достонни" яратади.
Мутаносибликлар асосида бинолар ва иншоотларнинг гўзаллигини, уларнинг атроф-муҳитга, инсон қоматига масштаблилигини ҳамда меъморий шакллар қисм­ларининг бир-бирига ва уларнинг ҳам ўз навбатида яхлит бинога ҳамоҳанглигини таъминлаш вазифалари ётади. Ана шундай мутаносиб муносабатлар асрлар давомида қўлланилиб узоқ ўтмишдан бизгача етиб келган. Уларнинг ҳаммаси ҳам бизга маълум деб айтолмасак-да, бироқ илму-фанга маълумлари қуйидаги икки гуруҳдан: геометрик қуриш йўли билан олинадиган иррационал нисбатлар ва оддий сонлар, катталиклар ёки шаклларни ўзаро қиёслаш, солиштириш орқали олинадиган оддий нисбатлардан иборат.