terrorizm kamida bir yarim asrlik tarixga ega, deb h i s o b l a y di. Boshqalar esa
terrorizmning tarixi asrlar qa‘riga kirib boradi, deb hisoblashadi. Bunday
yondashuv tarafdorlari har qanday siyosiy qotillikni terrorizmga tenglashtirishadi
va, shu tariqa, terrorizm ildizini deyarli antik davrga olib borib taqashadi.
Chunonchi, terrorizmni tadqiq qilish sohasidagi mutaxassis Ye.I.
Stepanov bu
masalada quyidagilarni aytadi: «Olimlar va siyosatchilarning katta qismi orasida
terrorizmning revolyusion kelib chiqishi haqidagi fikr tarqalganini maxsus
ta‘kidlab o‗tish zarur. Uning boshlanishini, odatda, XVIII asrdagi fransuz
revolyusiyasiga hamda 1917 yilda Rossiyada sodir bo‗lgan revolyusiyaga olib
borib taqashadi. Aslida terrorizm juda qadim zamonlardan boshlangan, amaliyoti
esa turli shakllarda xilma-xil tarixiy davrlarga va ko‗plab siyosiy oqimlarga
xosdir». Lekin terrorizmning yuzaga kelishi borasida
bosh qa fikrlar ham
mavjud. Masalan, fransuz tarixchisi M. Ferro terrorizmni XI—XII asrlardagi
hashshoshiylarning o‗ziga xos islomiy an‘anasi, deb hisoblaydi. N. Neymark esa,
o‗z navbatida, hozirgi terrorizmning kelib chiqishini Napoleondan keyingi
Tiklanish (Restavratsiya) davri bilan boglaydi. Terrorizm tadqiqotchilari orasida bu
hodisani Bibliya yaratilgan davrlar bilan boglaydiganlar ham mavjud bo‗lib, ular
o‗z birodari Hobilni o‗ldirgan Qobilni dastlabki terrorchi deb ataydilar (masalan,
M. Iordanov shunday deb hisoblaydi). Bir qancha mutaxassislar (I. Aleksander,
V. Chalikov va boshqalar) terrorizmni mutlaqo XX asr oxiri fenomeni,
deyishadi.Bu masalani oydinlashtirish uchun terrorizm o‗zi nima, degan
masalani aniqlab olish darkor.
«Terrorizm» terminiga 200 ga yaqin ta‘rif
berilgan, biroq hali ularning
birontasi ham tan olinmagan. Bu boradagi bahs-munozaralar 30 yildan buyon
davom etmoqda.Haqiqatan qam, ko‗pchilik terrorizm nima ekanligi haqida hali
ham umumiy va birmuncha mavhum tasavvurga ega. Buning sababi,
nazarimizda, terrorizm madaniy an‘analar, ijtimoiy tuzilish va terrorizmga
umumiy ta‘rif berish ni ancha qiyinlashtiruvchi boshqa ko‗plab omillarga bog‗liq
ravishda turli mamlakatlarda turlicha namoyon bo‗luvchi, mo\iyatan juda
murakkab hodisa ekanligidadir. Shuning uchun ham bu hodisaga aniq va tugal
ta‘rif berish juda qiyin.
Ushbu fikrimizni tasdiqlash uchun terrorizmga berilgan bir nechta ta‘rifni
keltirib o‗gaylik: «Terrorizm siyosiy
maqsadda amalga oshiriladigan, asoslangan
zo‗ravonlikdir» (B. Kroze, Buyuk Britaniya); «Terrorizm — siyosiy,
mafkuraviy yoki sotsial-revolyusion maqsadlar xamda intilish larga erish ish
uchun xukumatlarni, axoli doiralarini muntazam qo‗rqitib turish» (G. Deniker,
Shveysariya).
Terrorizm — bu «qo‗rqitish, majburlash yoki cho‗chitish vositasida siyosiy
maqsadlarga erish ish uchun zo‗ravonlikni ishlatish bilan taxdid solish yoki uni
ishga solish» (I. Aleksander taxriri ostidagi to‗plam, A Sh ). Xalqaro
xuquqbo‗yicha tanik,li
mutaxassis, professor Richard Falk terrorizmga ikki xil
ta‘rif beradi: «Siyosiy zo‗ravonlikning, uni kim — revolyu sion guruxmi yoki
xukumatmi — ishga solishidan qat‘i nazar, monand ravishdagi axloqiy va
yuridik vaj-karsoni bo‗lmagan xar qanday turidir»; «tanlab o‗tirmasdan yoki aybsiz
shaxslarga qarshi zo‗ravonlikni ishga soladigan siyosiy ekstremizm».
Biroq terrorizm tushunchasini ochib beruvchi, yuridik jixatdan bekamu
ko‗st, mantiqiy jixatdan to‗g‗ri, mazmunan mutlaqo aniq,
xalqaro va milliy
huquqiy institutlar tomonidan so‗zsiz qabul qilingan universal ta‘rif haligacha
mavjud emas. G.V. Ovchinnikovaning fikricha, bu holat, eng avvalo, «terrorizm
ta‘rif i ga va uni yuridik jixatdan «rasmiylashtirishga» yagona yondashuvni
qiyinlashtiruvchi asosiy omil o‘ta siyosiylashtirilganligi» bilan bog‗liq.Ushbu
muammoni hal qilish uchun, eng avvalo, terror va terrorizm tushunchalarini
chegaralab
olish zarur, chunki ular xorijda ko‘pincha sinonim sifatida ishlatiladi,
bu esa mohiyatan to‗g‗ri emas.
Terror
tushunchasi negizida siyosiy maqsadlarga erishish uchun
zo‗ravonlikni qo‗llashga yo‗l qo‗yilishi to‗g‗risidagi tasavvur yotadi. Terror
tushunchasi tarixan terrorizm tushunchasidan avval tarkib topgan. Hozirgi
siyosiy voqelik sharoitida bu tushunchalar bilan tavsiflanadigan hodisalarii
farqlash uchun ularni ajratib olish darkor.
Do'stlaringiz bilan baham: 
