Mavzu: XX asr oxiri XXI asr boshlarida globallashuv muommolari, harbiy va ekstrimistik xavf-xatarlarning

Ekstremizm
(lotin: «aql bovar qilmas darajada», «haddan oshish») 
jamiyatda qabul qilingan qonun­qoidalarga zid radikal qarashlar va harakatlarni 
anglatadi. Ularga diniy tus berish esa, ekstremizmga olib keladi.
Turli davrlarda qator mamlakatlarda ―ekstremizm‖ atamasiga berilgan
aniq ilmiy yoki yuridik ta‘rifni uchratish qiyin. ―Terrorizm‖ atamasi singari 
―ekstremizm‖ atamasiga ham berilgan yagona talqinni ko‗rmaymiz. Ingliz
tadqiqotchisi Piter T. Koulman va Andrea Bartoli «Addressing Extremism»
nomli kitobida ekstremizmga shunday ta‘rif keltirishadi: ―Ekstremizm— o‗z -
o‗zidan ko‗rinib turibdiki murakkab hodisa, ko'pchilik holatlarda uning
murakkabligini ko'rish tushunish qiyin kechadi. Unga ba‘zan faoliyat sifatida,
ba zan hissiyot sifatida, ba‘zan strategiya sifatida, ba‘zan munosabat sifatida 
qarash ko‗p uchraydi‖. Xalqlar huquqini himoya qilish bo‗yicha Xalqaro
harakat koordinatori V.D.Trofimov-Trofimovning talqiniga ko‗ra ekstremizm
faqat siyosiy jarayonlargagina emas balki ijtimoiy hayotning barcha
jabhalarini keng qamrab oluvchi tushuncha sifatida qaraydi: ―Ekstremizm -
ko'zlangan natajalarga erishish yo'lida ijtimoiy fe‘l-atvor ekstreumlaridan,
keskin chora-tadbirlardan keng foydalanishni ilgari suruvchi mafkuradir‖. 
2003 yilda qabul qilingan Yevropa Kengashi Parlament Assambleyasi 
Reziolyusiyasida esa shunday ta‘rif keltiriladi: «ultranatsionalizm,
antisemitizm, ksenofobiya amaliyoti va mafkurasiga asoslangan, parlamentar
demokratiyani rad etadigan siyosiy faoliyat shaklidir». 2001 yil 15 iyunda
tmzolangan ―Terrorizm, separatizm va ekstrernizmga qarshi kurash to‗g‗risida
Shanxay konvensiyasi‖ da quyidagicha ta‘rif berilgan: «Ekstremizm -
deganda tomonlaming milliy qonunchiligida jinoyat deb e‘tirof etilgan
davlatning konstitusiyaviy tizimini kuch bilan o'zgartirishga urinish, kuch
bilan bosib olish, ijtimoiy barqarorlikni izdan chiqarishga xamla qilish,
noqonunuiy qurolli guruhlar tuzishga intilish nazarda tutiladi». Ekstremistik 

---

faoliyatga qarshi kurash to‗g‗risidagi Rossiya qonunchiligida quyidagilar
belgilangan: Rossiyaning hududiy yaxlitligini, uning konstitusiyaviy tizimini
izdan chiqarishga urinish; terrorizmni, har qanday terroristik hatti - harakatni 
oshkora yoqlash; milliy, irqiy yoki diniy negizdagi nizolami keltirib
chiqarishga urinish va shu kabilar nazarda tutilgan. Xuddi shunday talqinni
Belarus va AQSH qonunchiligida ham uchratish mumkin. Endi 0‗zbekiston 
qonunchiligiga to‗xtalsak. Ko‗pgina tadqiqotlarda ekstremizm terroristik hatti -
harakatni amalga oshirish vositasi hisoblanadi. 0‗zbekiston respublikasining
―Terrorizmga qarshi kurash to‗g‗risda‖ qonunida terrorizmga ta‘rif keltirilgan,
lekin ekstremizm alohida ijtimoiy illat sifatida ko‗rsatilmagan. Faqat unda
terrorizm tushunchasiga ta‘rif berilgan. 0‗zbekiston Respublikasining jinoyat 
kodeksida yuridik atama sifatida keltirilmasada 244 moddasining uchta bandida 
jinoiy qilmish sifatida jazo belgilangan. 
2018 yil 30 iyunda qabul qilingan EKSTREMIZMGA QARShI 
KURAShISh TO‗G‗RISIDAgi qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‗llaniladi: 
e
kstremizm
— ijtimoiy-siyosiy vaziyatni beqarorlashtirishga, O‗zbekiston 
Respublikasining konstitutsiyaviy tuzumini zo‗rlik bilan o‗zgartirishga, 
hokimiyatni zo‗rlik ishlatib egallashga va uning vakolatlarini o‗zlashtirib olishga, 
milliy, irqiy, etnik yoki diniy adovat qo‗zg‗atishga qaratilgan harakatlarning 
ashaddiy shakllari ifodasi; 
e