|
Банклараро маълумотларнинг халқаро тармоғи
Халқаро банклар тармоғи доимий ўсиб бормоқда. Маълумотлар ва телекоммуникация хизматига
нисбатан ортиб бораѐтган талабни қондириш учун халқаро тармоқ ташкил этилмоқда. У тўловларни
ўтказиш, активларни бошқариш ва маълумотлар билан таъминлаш бўйича комплекс хизмат кўрсатади. Улар
ичида HEBS (Hexagon Electronic Banking System) каби машхур тармоқлар мавжуд. Лекин дунѐда энг йирик
68
молиявий хабарлар тармоғи SWIFT ҳисобланади. Бу тизимга қўшилган хар қандай банк ўзини жахон молия
уюшмасининг тўлиқ аъзоси деб ҳисоблаши мумкин.
70-йиллар бошида харбий мамлакатлардаги йирик молиявий муассасалар тезда ўсиб кетган халқаро
тўлов хабарларини қайта ишлашни автоматлаштира бошлади. Тижорат телекоммуникация тармоқлари сони
кўпайди. Уларнинг хар бири ўз шахсий форматлари, алоқа воситаларидан, маълумотларни қайта ишлаш
тартибидан, киришдан химоялаш усулларидан фойдаланди.
1973 йил Европа ва Американинг 250 та йирик банклари Халқаро Банклараро Молиявий
Телекоммуникация - SWIFT (Sоciety fоr Wоrldwide Interbank Financial Telecоmmunicatiоns)га асос солдилар.
Жамиятнинг вазифаси - ягона банк хабарлари тизимини йўлга солиш ва қўллаб-қувватлаш эди. У
иштирокчиларга сутка давомида дунѐнинг хар қандай нуқтасидаги молиявий маълумотларга стандарт
шаклда кириш имконини беради. SWIFT Халқаро тармоғи 1977 йилдан бошлаб фаолият кўрсата бошлади.
Маълумотлар тармоқ бўйича стандартга мувофиқ структуралаштирилган маълумотлар кўринишида
узатилади.
Банк хабарлари стандартларини яратиш ва қайта ишлашда SWIFT тизими фирма - мутахассисларигина
эмас, шунингдек, Стандартлар бўйича Халқаро Қўмита, Халқаро Савдо палатаси (ICC) хам иштирок этади.
Натижада банкларнинг молиявий ва тижорат операциялари хақидаги намунавий хабарлар стандартлари
ишлаб чиқилди. Уларнинг айримлари халқаро миқѐсда тан олинди. Мисол сифатида банкларнинг
идентификация кодлари - BIC кодларни келтириш мумкин.
SWIFT тармоғи стандартларида узатиладиган маълумотларнинг категорияси, гурух ва тиллари аниқ
белгиланган. Хабарларни узатишдан ташқари тизим IFT (Interbank File Transfer) хизмати даражасида
банклараро файллар билан алмашишни қўллаб-қувватлайди. Стандартларни жахон банклари амалиѐтига
киритиш SWIFTнинг энг асосий ютуқларидан бири. Бу нарса молиявий муассасаларга хужжатлар билан
алмашиш ва низо хамда хатолардан кочиш имконини беради. Ҳозирда тармоқ асосини учта коммуникация
станциялари ташкил этади. Улар Амстердамда (Голландия), Брюсселда (Белгия), Калпепереда (АКШ)
жойлашган. Бундан ташқари, ўз мамлакатларидаги мижозларга хизмат кўрсатувчи регионал станциялар
мавжуд. Замонавий технология ва талабалар SWIFT тармоғини замонавийлашни мувофиқлаштиради.
Натижада архитектураси тўртта даражадан иборат янги - SWIFT-II яратилди:
Абонентнинг кириш нуктаси ҳисобланмиш фойдаланувчининг терминаллари (SWIFT Based
Terminal - SBT);
минтақавий процессор (Regional Processor - RP). Унинг вазифаси хабарларни узатиш,
протоколларни бошқариш, келувчи хабарлар тўғрилигини текшириш, абонентларга уларнинг
маълумотларини қабул килганлик хақидаги тасдиқни узатишдан иборат. RР абонентлари уларга
берилган кодлар бўйича танийди;
маршрутловчи (гурухли) процессор (Slice Processor - SP) хабарларни маршрутлашни
бошқаради, барча маълумотлар ва хабарларни узатиш хақидаги хотирани сақлайди, тизимли
хабарларни ишлаб чиқади, тизимга асосланган архивни олиб боради ва улар электрон нусхасининг
махсус маълумотлар базасида сақланишини бошқаради;
тизимни бошқариш процессори, фақат барча тизимни бошқариш ва назорат қилиш вазифасини
бажаради. Тизимда асосий комплексда барча операцияларни такрорлаш учун захира процессори
мўлжалланган.
SWIFT маълумотларни юқори даражада химоялашни таъминлайди. SWIFTнинг асосий талаби
терминалларни улаш тартибидир. Тизим хар бир фойдаланувчи учун индивидуал яширин код билан қайд
этиш орқали тизимли хабарлар назоратини ташкил этиш асосида хар бир уланган терминални аниқлаши
(таниши) керак. Бу хабар махсус қурилма ѐрдамида шифрланади. Қурилмада модул бўлиб, у тасодифий
сонлар генераторидан фойдаланган холда шифрловчи калитни хосил қилади.
Фойдаланувчига кейинги қайд қилиш учун янги код берилади. Бу - калитлар алмашиш тартиби деб
юритилади. Терминал аниқланганлиги тасдиқлангандан сўнг у тармоқда қайд этилади. Барча кодлар ва
калитлар SWIFT терминалига микропроцессорлар карта (МК) ѐрдамида киритилади. МКни хавфсизлик
тизими (User Security Enhancement - USE) ишлаб чиқади. Терминални тармоққа улаш тартибларидан
бирортаси бузилган такдирда, (шовқин, линия ўзилиши аниқланса, узатишда хато аниқланса ѐки хабар
формати тизимига киритиш тартиби нотўғри бўлса ва хоказо) терминал автоматик равишда учади, махсус
файлда бу хол қайд этилади. Шу орқали паст сифатли линия аниқланади.
Фойдаланувчининг имтиѐзини фарқлаш воситаси ахборот хавфсизлигини таъминлаш бўйича қўшимча
чора ҳисобланади. Бундан ташқари, тизимда тез-тез тўхтаб қолишдан химоялаш учун ахборотларни захира
нусхалаб қўйиш ҳисобга олинган. SWIFT тизимининг барча имкониятларидан фойдаланиш учун махсус
дастурий-аппаратли интерфейс мавжуд. Бугунги кунда SWIFT тармоғи учун терминал комплексларни
таклиф этувчи 100 дан ортиқ фирма мавжуд. SWIFT терминал комплекслари учун платформа ишлаб
чиқарувчилари ўртасида Digital Equipment (VAX ва Alpha тизими), IBM (PS/2, S370, RS/6000), Hewlett
Pacard (Apollo 9000), Sun Microsystems (SPARC оиласига мансуб процессорли компьютерлар) каби
компаниялар мавжуд. Бугунги кунда SWIFT терминал комплекслар бозорида Digital ва IBM нисбатан
машхур саналади.
69
Бугунги кунда SWIFT тизими банк операциялари, валюта ва пул бозори, қимматбахо қоғозлар савдоси,
савдо операцияларига хизмат кўрсатиш, халқаро тўловларни амалга ошириш каби мухим молиявий фаолият
сохаларида маълумотлар билан тезкор алмашувни таъминлайди. Восита ва хизмат хаққи юқори бўлишига
қарамасдан SWIFT тармоғи абонентлари сони кўпайиб бормоқда. Бу хол SWIFT жамиятига келгусида молия
фаолиятининг бошқа сохаларини қамраб олган холда тармоқни янада кенгайтириш имконини беради.
Do'stlaringiz bilan baham: |
