Matematika oqíTÍw metodikasí



Download 6,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/137
Sana04.06.2022
Hajmi6,19 Mb.
#634844
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   137
Bog'liq
1 Matematika o‘qitish metodikasi P

UZÍNLÍQ 
 
Dáslepki basqıshta oqıtıwshı (ustaz) oqıwshılar usı shama 
haqqında qanday túsinikke iye ekenligi menen qızıǵadı. Bul 
maqsetke eki birdey reńli, biraq hár túrli uzınlıqqa iye bolǵan 
qálemler alıp, oqıwshılarǵa olardı táriyplep beriw usınıladı. 
Oqıtıwshı balalardıń juwabın baǵdarlawshı sorawlar menen olardıń 
dıqqatın tap sol qálemlerdiń uzınlıǵına qaratadı, yaǵnıy olardıń biri 
uzınıraq, ekinshisi qısqaraq ekenligin, qálemlerdi bir-birine salıstırıw 
jolı menen dálillewge erisedi. Oqıtıwshı bunday shınıǵıwlardı jáne 
basqa 
predmetlerde, 
modeller, 
súwretlerde 
dawam 
ettirip, 
oqıwshılarda hár bir predmet ushın zárúrli bolǵan sıpatı-uzınlıǵı 
bolıwın, olardı bir-birine salıstırıw jolı menen hám shamalaw jolı 
menen anıqlaw múmkinligin túsindiredi. 
Hár túrli kesindilerdi salıstırıw ushın ólshemlerden paydalanıw 
oqıwshılardıń ólshew proсesiniń zárúrligin ańlawǵa tayarlaydı. 
Mısalı: taxtada uzınlıǵı 90 sm hám 120 sm bolǵan eki sızıq tartıladı. 
Bul sızıqlardı sonday jaylastırıw kerek, olardıń qay biri uzın hám 
qısqa ekenligin dárhal tiykarlap beriw ilajı bolmasın. (Olardı 
salıstırıw ilajı joq). Oqıtıwshı oqıwshıǵa uzınlıǵı 30 sm bolǵan 
ólshemdi berip, onıń járdeminde sızıqlardı bir-birine salıstırıwdı 
soraydı. Erisilgen nátiyje 3<4 sıyaqlı sonday juwmaqqa kelinedi 
sızıqlardıń birinshisi ekinshisinen qısqaraq eken. Tap sonday, 
shınıǵıw uzınlıǵı 15 sm bolǵan ólshem menen de orınlanadı. Nátiyje 
6<8 sıyaqlı jáne aldınǵı juwmaq-birinshi sızıq ekinshisinen qısqaraq 
ekenlgi aytıp ótiledi. Keyingi oqıwshıǵa birinshi ólshemdi ekinshi 
sızıqqa qoyıp, ekinshi ólshemdi bolsa birinshi sızıqqa qoyıp 
ólshewdi usınadı. Birinshi ret 4, ekinshi ret 6 сifrı shıǵadı. Yaǵnıy 4 
□ 6. Oqıtıwshı «birinshi sızıq ekinshisinen uzınıraq shıqtı ma?», 
«Shaması biz nadurıs oylaǵan edik pe?» dep soraydı. Júzege kelgen 
jaǵday oqıwshılarda ólshew proсesinde birdey ólshemlerden 
paydalanıw zárúrligin túsinip alıwǵa xızmet etedi. Bul jaǵday bolsa 
shamalardıń сifrlı ańlatılıwı ólshew birligi menen baylanısın 
túsiniwge alıp keledi. Bul túsinikti ańlap jetiw hár túrli shınıǵıwlar 
arqalı erisiledi. Topar (klass)-larda tómendegi kóriniste ámeliy 
jumıstı ótkeriw múmkin. Hár bir partaǵa reńli ólshem modeli hám 
eki ólshew kesindisi (biri qızıl, ekinshisi jasıl reńler) qoyıladı. 
168


Oqıtıwshı klasqa qarap shep tárepke otırǵanlar qızıl ólshem 
menen, oń tárepke otırǵanlar «jasıl ólshem menen ólsheydi» deydi. 
Ólshew dawamında hár túrli сifrlar shıǵadı. Sonda oqıtıwshı balalar 
dıqqatın qaratıp, «Bir nárse ólshense-ol, hár túrli nátiyje shıǵıwı 
múmkin be?» dep soraw beredi. Oqıwshılar bul proсess dawamında 
hár túrli ólshem birlikleri menen ólshengenlerin túsinip jetiwi kerek. 
Mine, sonday tapsırmalardı da beriw múmkin: «Úsh oqıwshı bir 
ólshemdi ólsheydi ( kesindi dáslep dápterge sızıp beriledi) 
balalardan biriniń nátiyjesi 8, ekinshisi 4, úshinshisi 2 shıqtı. «Xosh, 
nege bunday shıqtı. Olardıń qaysı biri durıs?». Oqıwshılar bolsa, 
ólshew alıp barǵan balalardıń birinshisi ólshew birligi sıpatında bir 
shaqmaqtı, ekinshisi eki shaqmaqtı, úshinshisi tórt shaqmaqtı 
alǵanın ańlap alıwı kerek boladı. «Anıq ólshew alıp barǵan balalar 
ólshew birligin anıq belgilep alıp, kórsetip ótkende barlıǵı haq bolar 
edi»,-degen juwmaqqa keliwi kerek. Sonnan soń oqıtıwshı taxtaǵa 
tómendegi shártli jazıwlardı kórsetedi. 8…,4…,2….,Tap sonday 
klastıń diywalları táreplerin adımlap yamasa taxtanı ólshem birligi 
menen ólshep kórsetiw múmkin. 
Áne, sol sıyaqlı ámeliy shınıǵıwlardan soń oqıwshılar uzınlıqtı 
ólshew ushın ólshem birligi-santimetrdi qollanıw zárúrligi 
haqqındaǵı juwmaqqa alıp keledi. Oqıtıwshı balalardı sızǵısh 
(lineyka) menen tanıstırıp, sızǵısh járdeminde kesindilerdiń 
uzınlıǵın ólshew qaǵıydaları túsindiriledi. Oqıwshılar birdey túrdegi 
ólshemlerde berilgen uzınlıqlardı qosıw hám alıw, kesindilerdi 
uzaytıw hám qısqartıw, olardı salıstırıw, uzınlıqlar ulıwma qosındısı 
(jıyındısı) ın tabıw sıyaqlı shınıǵıwlardı orınlaydı. 
Tapsırma 1. Sızıqshadan paydalanıw tártibin islep shıǵıp, 
ólshem islerin alıp barıw usılların balalarǵa túsindiriń. 
Ámeliy shınıǵıwlar dawamında deсimetr hám metr sıyaqlı jańa 
ólshem barlıǵı kirip keledi. Bul ólshemler ortadaǵı múnásibet 
shınıǵıwlar jolı menen balalar sanasında ornalasıp qalıwına erisiledi. 
Tapsırma 2.Uzınlıq ólshemleri deсimetr, santimetr, millimetr, 
metr, kilometr túsinikleri menen tanıstırıw maqsetinde sabaq saatın 
belgili tártipte bóleklerge bólip shınıǵıwdı sol tártipte ótkeriń. 
Tapsırma 3.
Qaysı klaslarda usı shınıǵıwlardı oqıwshılar orınlay aladı; 
Juwaptı tiykarlań. 
169


Eki atamadaǵı uzınlıq birliklerin qosıw hám alıw, olardı 
kóbeytiw hám bóliw úshinshi klasta ótiledi. Ol shınıǵıwlardı 
orınlawda ólshemler ortasındaǵı qatnaslardan paydalanadı hám 
tájiriybelerdi jazba shınıǵıwlar menen juwmaǵına jetkeredi.
Tapsırma 4.
Eki túrli atamadaǵı uzınlıqlardı qosıw hám alıw, sonday-aq
olardı kóbeytiw hám bóliwdi ózlestiriw shınıǵıwlarında qanday usıl 
hám metodikadan paydalanıwdı maqsetke muwapıq dep esaplaysız.
a) ózińiz bilgen uzınlıq ólshemlerin aytıp beriń; 
b) olar bir-birinen neshe márte úlken yamasa kishi? 
d) uzınlıqlardıń hár qıylı ólshem birlikleri arasında qanday 
baylanıs bar? 
Uzınlıqlardıń tiykarǵı birligi metr bolıp, qalǵan ólshem birlikleri 
tiykarǵı birlikti 10, 100 hám 1000 márte úlkeytiw yamasa 
kishireytiw jolı menen payda etiledi. Bunıń ushın metr sózine 
baylanıslı qosımshalar qosıladı. 
Metrdiń aldına 10 márte kishireytirgende «deсi», 100 márte 
kishireytirgende «santi» hám 1000 márte kishireytirgende «milli» 
birligi qosıladı. 
Metrdiń aldına 1000 márte úlkeytkende «kilo» birligi qosıladı. 
1m=10dm
1m=1000mm 1sm=10mm 
1m=100sm
1dm=10sm 
1km=1000m 
Qálegen kvadrat sızıń, tóbelerin háripler menen belgileń. Bul 
kvadrat táreplerin ólshep, perimetrin esaplań. 
Qálegen úshmúyeshlik sızıń, táreplerin ólsheń hám perimetrin 
esaplań. 
a) kúndelik dápterińizdiń uzınlıǵı hám enin ólsheń; 
b) taxtanıń uzınlıǵı hám biyikligin ósheń. Nátiyjesin 
dápterińizge jazıń. 
Tárepleri 3 sm hám 5 sm bolǵan tuwrımúyeshlik sızıń hám 
perimetrin esaplań. 
Háwlidegi gúlzar tuwrımúyeshlik formasında bolıp, uzınlıǵı 26 
m, eni 14 m. Gulzar átirapın 4 márte aylanıw ushın neshe metr júriw 
kerek? 
Máseleni ańlatpa dúzip hám túsindirip sheshiń. 
170



Download 6,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   137




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish