Matematika oqíTÍw metodikasí

Salıstırıń: 
8200kg hám 8t 20kg
10kg hám 9900gr 
5с 
hám 
50kg 
40t 3с hám 430 с 
46000gr hám 460kg 29kg hám 
29000gr 
Bos shaqmaqlardı toltırıp, kóshiriń: 
a) 1 tonna 1 santimetrden neshe márte artıq? 
b) 2 tonna 5 сentnerden neshe márte artıq? 
d) 10millimetr 1 metrden neshe márte kem hám qansha kem? 
e) 1 сentner 10 kilogrammnan neshe márte artıq hám qansha 
artıq? 
AB kesindide C hám D tochkalar sonday belgilenedi, onda C 
tochka B hám D tochkalar ortasında jatadı. Eger DC=2 sm, DB=6 
sm, AC=5 sm bolsa, AB kesindisiniń uzınlıǵın tabıń. 
a) Ali menen Vali birdey shamada pul topladı. Ali Valige neshe 
sum bergende, Validiń pulı Alidikinen 100 sum kóp boladı? 
b) eki dánxananıń hár birinde 100t dan dán bar. Birinshi 
dánxanadan qansha dán alıp ekinshi dánxanaǵa qosılsa, ekinshisinde 
birinshisine qaraǵanda úsh márte kóp dán boladı?
Esaplawlardaǵı ámeller tártibin túsindirip, jazıwdı dawam 
ettiriń: 
176

---

Waqıt 
Dástúr boyınsha waqıt shaması hám onıń ólshem birlikleri 
menen tanısıw 2-klasta ámelge asırıladı. Waqıt haqqındaǵı túsinikti 
qaliplestiriw proсesindegi quramalılıqtı názerde tutıp, bul tarawda 
jumıslardı birinshi klasta baslaw kerek. 
Oqıwshılardıń kúnler hám aylardı jazıp beriw, ay hám hápte 
ishinde kúnler sanı qansha ekenligin anıqlaw, sabaq hám tánepisler 
dawamında sıyaqlı ámeliy jumıslar birinshi klasta-aq waqıt 
haqqındaǵı túsinikler beriw zárúrligi payda boladı. 
2-klasta bolsa jıl, ay sutka (kúndiz-kesh), saat hám minut sıyaqlı 
birlikler úyreniledi. 3-klasta bolsa, sekund hám ásir túsinikleri 
ótiliwi menen balalarda waqıt haqqındaǵı túsiniklerdi jáne de 
anıqlastırıwǵa erisedi. Waqıt birlikleri haqqındaǵı túsinikti 
qáliplestiriw ushın hár túrli shınıǵıwlar ótkeriw jaqsı nátiyje beriwi 
múmkin, mısalı: oqıtıwshı ózi shapalaq urǵannan soń bir minut 
ótkennen keyin, balalarǵa da shapalaq urıwdı túsindiredi.(kóp ǵana 
balalar minut ótiwi ushın 60 qa shekem sanaw kerek). Kalendar 
menen islew de jaqsı nátiyje beredi. Sabaqlıqta keltirilgen kóp ǵana 
shınıǵıwlardan paydalanıw múmkin. Onı orınlaw dawamında balalar 
jıl dawamında qansha ay, háptede qansha kún bar ekenligin hám 
olardıń dawamlılıǵın bilip aladı. 
Tapsırma №1. M-2 sabaqlıǵınan kalendar menen islewge 
baylanıslı shınıǵıwlardı tańlap ózińiz másele dúziń: 
2-klasta waqıt birlikleri menen baylanıslı shınıǵıwlardı orınlaw 
proсesinde úles temasına baylanıslı materiallar balalar sanasında 
bekkemlewge erisiledi. Saatqa qarap waqıttı belgilew kónlikpesin 
qáliplestiriw shártli wazıypa esaplanadı. Saat modelinen paydalanıp, 
oqıtıwshı hár kúni bul jumısqa bir ǵana minut waqıt ajıratıwı 
múmkin. 
Waqıt birlikleri haqqında túsinikti qáliplestiriwde ónimdarlıq, 
ulıwma jumıs kólemi hám waqıt, tezlik hám waqıt, aralıq hám waqıt 
sıyaqlı shamalar ortasındaǵı sáykeslikke baylanıslı máseleler úlken 
áhmiyetke iye. 
3-klasta balalardıń waqıt birlikleri hám olar ortasındaǵı 
múnásibetler haqqındaǵı bilim ulıwmalastırıladı. Bunıń ushın 
tómendegishe shınıǵıwlardan paydalanıladı: 
a) ańlatıń:
177

---

Aylar menen 
Saatlar menen 
Minutlar 
menen 
Sekundlar 
menen 
3 jıl 
6 jıl 
5 jıl 8 ay 
4 sutka 
7 sutka 
3 sutka 9 saat 
4 saat 
9 saat 
8 saat 45 minut 
2 minut 
5 minut 
3 minut 20 sek 
b) Úlkenirek kórsetkishler menen ańlatıń: 
48s, 96 s, 240 min, 600 min. 
Tapsırma №2. 3-klass sabaqlıǵında waqıt birlikleri menen 
ańlatılǵan shamalardı qosıw hám alıwǵa baylanıslı shınıǵıwlardı
tabıń. Bul maqsetlerde sabaqlıq qanday usıllardı usınıs etedi? 
Tapsırma №3. Azanlı-kesh saatlar izbe-izligin úyreniwde ásir 
waqıt birligi menen tanısıw proсesinde «4-klass» sabaqlıǵı qanday 
kórgizbeli oqıw qurallarınan paydalanıwdı usınıs etedi? 
Bul kórgizbeli qurallardan paydalanıw maqsetke muwapıq 
bolǵan tapsırma hám sorawlar dúziń. 
Tapsırma №4. Metodikalıq jurnallardan alınǵan maqala menen 
tanısıw proсesinde oqıwshılarǵa usınıs etilgen tapsırmalar menen 
tanıstırıw maqsetke muwapıq dep esaplanǵan ámeliy shınıǵıwlardı 
jazıp alıń. Bul shınıǵıwlarda sabaq sonday bólimlerge bólinsin, 
olardıń birinde oqıwshılar «sekund» waqıt birligi menen, 
ekinshisinde bolsa «sutka» (azanlı-keshtiń) 12 saatlıq hám 24 saatlıq 
esaplaw usılı temasın úyrenedi. 
Sabaq úlgisi. 
Waqıt ólshemleri 
1. Házir qaysı ay dawam etip atır? Bunnan aldın qaysı ay edi? Jıl 
qaysı aydan baslanadı? 
2. Bir jıl barlıǵı bolıp neshe aydan ibarat? Usı aylardı tártip 
penen jazıp shıǵıń. 
3. Kalendardı qarap shıǵıń hám aytıń: yanvar ayında qansha kún 
bar? Fevral ayında neshe kún boladı? Hár bir aydıń neshe kúnnen 
ibarat ekenligin bilip alıń hám yadta tutıń. 
4. 100 jıl waqıttı 1ásir dep ataydı. 21 ásirde neshe jıl boladı? 
5. Háptede 7 kún bar. Olardı tártip penen aytıp beriń. 
6. Izbe-iz 5 kúndi atları menen aytıń: 
Esletpe: ótken kún, keshe, búgin,… 
178

---

7. Qaysı aylarda 31 kún bar? Qaysı aylarda 30 kún bar? Fevral 
ayında neshe kún bar? 
Sabaq úlgisi. 
Waqıt ólshemlerin kishireytiw hám úlkeytiw. 
Waqıt ólshemleri tómendegiler: ásir, jıl, ay, kún, saat, minut, 
sekund. 
1. Tómendegi teńliklerdegi bos orınlardı toltırıń. 
2. 1 ásir = □ ay 1 ay = □ yamasa □ kún 
1sutka = 24 saat Ápiwayı jıl - 365 kún. 
1minut = 60 sekund Kabisa jılı - 366 kún. 
3. Waqıt ólshemleri kemeyip barıw tártibi menen jazıp shıǵıń: 
ásir, jıl,… 
4. Qaysı saat sutkada eki márte durıs waqıttı kórsetedi. 
5. Waqıt ólshemlerin kishireytiń hám úlkeytiń. 
1 saat = □ min 1 min = □ sek 
3600 sek = □ saat 120 min = □ saat 
6. Tártip penen jaylastırıp shıǵıń: 
1)
Piyshembi, siyshembi, sárshembi, juma, shembi, ekshembi, 
dúyshembi. 
2)
erte, búgin, erteń, keshe, ótken kún. 
3)
Fevral, aprel, may, iyul, iyun, avgust, sentyabr, dekabr, 
oktyabr, noyabr, yanvar. 
Qıs, báhár, jaz hám gúz ayların aytıp beriń. Hár bir máwsimniń 
birinshi kúnin aytıń. 
Házir qaysı máwsim? Qaysı aylar gúz máwsimine kiredi? Gúz 
máwsiminde bolatuǵın qaysı bayramlardı bilesiz? Gúz máwsiminde 
awıl xojalıǵında qanday jumıslar islenedi? 
Siz ayırım waqıt ólshemlerin bilesiz, súwretke qarap olardı 
yadıńızǵa túsiriń: 
179

---

a) aylardı tártip penen 
aytıń; 
b) hár bir ay neshe 
kúnnen ibarat? 
d) hár bir máwsim neshe 
kúnnen ibarat? 
e) qaysı aylar 30 kúnlik? 
Qaysı aylar 31 kúnlik? 
Eger 
usı jıl 4 ke 
qaldıqsız bólinse, fevral ayı 
29 kún, usı jıl (kabisa jılı) 
366 kún; eger qaldıq shıqsa, 
fevral ayı 28 kún, usı jıl 365 
kún boladı. 
Tómendegi maǵlıwmatlardı bilip alıń: 
min=60 s 
saat=60 min 
sutka=24 saat 
hápte=7 kún (sutka) 
ay=30 kún yamasa 31 kún (fevral 28 
yamasa 29 kún) 
máwsim=3 ay 
jıl=4 máwsim 
jıl=12 ay 
jıl=365 kún yamasa 366 kún 
ásir=100 jıl. 
Gúzden keyin qaysı máwsim keledi? Qıs haqqında nelerdi 
bilesiz? 
Qısta ámelge asırılatuǵın qanday niyet hám rejelerińiz bar? 
180

---

a) saatlar qanday waqıttı kórsetip turıptı? 
b) 20 minuttan keyin saatlar qanday waqıttı kórsetedi? 
d) saattıń milleri neshew hám olar neni bildiredi? Kórsetiń; 
e) saat modelinen paydalanıp hár túrli waqıtlardı kórsetiń; 
f) jáne qanday saatlardı bilesiz? 
Bilip alıń: Sutka tańǵı saat 0 (12) den baslanadı. Kúndiz saat 12 
ge shekem sutkanıń birinshi yarımı, kúndiz saat 12 den keshki saat 
12 ge shekem sutkanıń ekinshi yarımı boladı. 
a) eger sutkanıń ekinshi yarımı dawam etip atırǵan bolsa, 6-
shınıǵıwdaǵı saatlar qaysı waqıttı kórsetip atırǵan boladı? 
b) telemarafon keshqurın saat 8 den erte saat 6 dan 40 minut 
ótkenge shekem dawam etti. Telemarafon qansha waqıt dawam 
etken?