|
Baqlaw ushın tekseriw sorawları
1. 10 ishinde qosıw hám alıwǵa baylanıslı logikalıq pikirlewge
baylanıslı shınıǵıwlar, sistemasın dúziń.
2. 10 ishinde qosıw hám alıwǵa baylanıslı sabaq.
3. (mısal hám máseleler dúziń) konspekt dúziń.
4. Dóretiwshilik xarakterdegi didaktikalıq oyınlar sistemasın
dúziń.
202
9-§.
«JÚZLIK» TEMASÍNDA ARIFMETIKALÍQ
ÁMELLERDI ÚYRENIW
100 ISHINDE QOSÍW HÁM ALÍW
Temada ámellerdi úyretiw menen birge 1-klasta sandı qosındıǵa
qosıw hám qosındını sanǵa qosıw, sandı qosındıdan alıw hám
qosındını alıw qásiyetleri, 2-klasta qosındını qosındıǵa qosıw hám
qosındıdan alıw qásiyetleri qaraladı.
Bul qásiyetlerdi hám tiyisli esaplaw usılların ashıp beriwde
deslep tayarlıq jumısın islew kerek, nátiyjede oqıwshılar sanlar
ayırması sıyaqlı matematikalıq ańlatpalardı ózlestiredi, qos teńlikler,
bir hám eki ámelli ańlatpalardı qawıslar járdeminde jazıwdı
úyrenedi, eki xanalı sanlardı onlıq hám birlik járdeminde jaza aladı.
«Qosındı», «ayırma» túsinikleri menen 4+3=7, 7-4=3 sıyaqlı
mısallardı sheshiwde tanısadı. 10 ishinde qosıw hám alıwda
5+4=5+2+2=9, 8-3=8-1-2=5 sıyaqlı qos teńliklerdi isletip, qosıw
hám alıwdıń hár qıylı kórinislerin jaza aladı, qawıslar isletiw
járdeminde 6+(3+1)=6+4=10 sıyaqlı esplaw usılların bilip aladı.
Nomerlewdi úyreniw dáwirinde «qawıs» belgisi menen tanısadı
hám «5 hám 3 sanları qosındısına 2 ni qosıń» sıyaqlı awızeki
máselelerdi sheshedi. Qosıw hám alıwdı úyretiw tómendegi tártipte
alıp barıladı. Aldın nol menen tamamlanatuǵın eki xanalı sanlardı
qosıw hám alıw úyreniledi, soń sandı qosındıǵa qosıw hám alıw
úyreniledi. Sol tártipte sandı qosındıdan alıw, qosındını sanǵa qosıw
hám qosındını sannan alıw qaǵıydalarıda sol tártipte qaraladı.
Nol menen tamamlanatuǵın sanlar ústinde ámeller islew:
60+20=?
70-40=?
6onlıq+2onlıq=8onlıq
7onlıq-4onlıq=3onlıq
60+20=80
70-40=30
sıyaqlı kórinisinde sorawlar menen alıp barıladı.
Hár bir qaǵıydanı úyreniw tómendegi tártipte ámelge asırıladı:
1-basqısh. Zatlar kópligi ústinde ámeller orınlap, oqıwshılar
qásiyetti ashadı hám ańlatadı.
2-basqısh. Qásiyetti mısallar járdeminde hár túrli usıllar, sonıń
menen qolaylı usıl menen sheshiwge qollanadı.
3-basqısh.
Arifmetikalıq
ámeller qásiyetleri tiykarında
shıǵarılatuǵın esaplaw usılları úyreniw obekti bolıp xızmet qıladı.
203
4-basqısh. Úyrenilgen qásiyetlerdi hám esaplaw usılların
salıstırıw nátiyjesinde bul qásiyetler hám usıllar ulıwmalastırıwdıń
joqarı dárejesine kóteriledi.
Mısal: 36+23=(30+6)+(20+3)=(30+20)+(6+3)=50+9=59
1-klasta úyrenilgen tórt qásiyet:
Sandı qosındıǵa qosıw;
Qosındını sanǵa qosıw;
Sandı qosındıdan alıw;
Qosındını sannan alıw 100 ishinde qosıw hám alıwdıń barlıq
jaǵdayları ushın esaplaw usılları kiritiledi.
Nol menen tamamlanatuǵın eki xanalı sanlardı qosıw hám
alıwdı ashıp beriwde balalarǵa mınaday sanlardı qosıw hám alıw bir
xanalı sanlarǵa uqsas orınlanıwın kórsetiw kerek.
Mısalı, 60+20= qosındını tabıw ushın 6 onlıqqa 2 onlıqtı qosıw
jetkilikli.
60+20=? 70-40
6 onl+2 onl=8 onl 7 onl-4onl=3 onl
60+20=80 70-40=30
Hár bir qásiyetti úyreniw tómendegi tártipte ámelge asırıladı:
Birinshi basqıshta obyektler kóplikleri ústinde operaсiyalar
orınlap, oqıwshılar qásiyetti ashadı hám onı ańlatadı.
Ekinshi basqıshta oqıwshılar qásiyetti arnawlı tańlanǵan
mısallardı hár qıylı usıllar, qolaylı usıllar menen sheshiwge
qollanadı, sonday-aq, máselelerdi hár qıylı usıllar sheshiwge de
qollanadı.
Úshinshi basqıshta arifmetikalıq ámeller qásiyetleri, sonday-aq,
esaplaw usılların salıstırıw nátiyjesinde bul qásiyetler hám usıllar
ulıwmalastırıwdıń joqarıraq dárejesine kóteriledi.
Birinshi basqıshta sandı qosındıǵa qosıw qaǵıydasın ashıp beriw
jumısında balalar ańına qosındıǵa sandı úsh hár qıylı usıl menen
qosıw múmkinligi hám bulardıń barlıǵında birdey nátiyje shıǵıwı
faktın jetkeriw kerek. Taxtaǵa (5+2)+3 ańlatpa jazıp qoyılǵan. Bul
ańlatpanıń mánisin úsh usıl menen tabıw talap qılınadı:
(5+2)+3=7+3=10
(5+2)+3=(5+3)+2=8+2=10
204
(5+2)+3=5+(3+2)=5+5=10
Ekinshi basqıshta arnawlı shınıǵıwlar orınlaw jolı menen
qásiyetlerdi bunnan keyin ózlestiriwge baylanıslı jumıs ámelge
asırıladı.
I. Mısaldı oqıń hám nátiyjeni hár qıylı usıl menen esaplań:
(4+2)+3
II. Qolaylı usıl menen esaplań:
(8+6)+4
(30+3)+5
(40+2)+30
Bunday shınıǵıwlardı orınlawda oqıwshılar nátiyjeni tabıwdıń
úsh usılın tákirarlawı hám eń ańsatın tańlap alıwı kerek.
III. Jazıwdı tamamlań:
(40+7)+2=40+(…)
(50+1)+30=(50+30)+…
IV. Ámeller qásiyetlerin biliwine tiykarlanıp máselelerdi hár
qıylı usıllar menen sheshiw:
Zuxrada 5 shaqmaq hám 3 sızıqlı dápter bar. Ekewin úkesine
berdi. Zuxrada neshe dápter qaldı?
(5+3)-2=8-2=6 (dápter)
Oqıtıwshı másele shártin ózgertiwi múmkin:
(5+3)-2=5+(3-2)=5+1=6…
Úshinshi basqıshta tiyisli qaǵıydaǵa tiykarlanǵan esaplaw
usılları ústinde jumıs alıp barıladı.
Hár bir esaplaw usılı ústinde islew metodikasın kórip shıǵamız.
Sandı qosındıǵa qosıw qásiyetleri úyrenilgennen keyin 34+2,
34+20 jaǵdaylarǵa baylanıslı usıllar qaraladı. Tayarlıq sıpatında nol
menen tamamlanbaytuǵın eki xanalı sandı xana qosılıwshılarınıń
qosındısı túrinde súwretlew sonday-aq (80+4)+2, (50+4)+20 hám
t.b.
Mısallardı qolaylı usıl menen sheshiw usınıladı.
Taxtaǵa 46+30=(40+6)+30=(40+30)+6=76
46+3=(40+6)+3=40+(6+3)=40+9=49
(Nátiyjesi esaplawda 40 ǵa 30 qosılsa 70 boladı, 6 nı qossa, 76
boladı)
Sonnan keyin túsindiriw tiykarında aldın sandı qosındı menen
almastıramız, sońınan eń qolaylı usıl menen sheshemiz.
Esaplaw usılları ózleri tiykarlanǵan qásiyetlerge sáykes túrde
qanday gruppalanıwın kórsetemiz.
205
I. Qosındıǵa sandı qosıw, bul qaǵıyda tómendegi esaplaw
usıllarına tiykar boladı.
I. 1) 34+20=(30+4)+20=(30+20)+4=54
2) 34+2=(30+4)+2=30+(4+2)=36
3) 54+6=(50+4)+6=50+(4+6)=60
II. Qosındıdan sandı alıw.
1) 48-30=(40+8)-30=(40-30)+8=18
2) 48-3=(40+8)-3=40+(8-3)=45
3) 30-6=(20+10)-6=20+(10-6)=24
III. Sanǵa qosındını qosıw.
1) 9+5=9+(1+4)=(9+1)+4=14
2) 36+7=36+(4+3)=(36+4)+3=43
3) 40+16=40+(10+6)=(40+10)+6=56
4) 45+18=45+(10+8)=(45+10)+8=63
IV. Sannan qosındını alıw.
1) 12-5=12-(2+3)=(12-2)-3=7
2) 36-7=36-(6+1)=(36-6)-1=29
3) 40-16=40-(10+6)=(40-10)-6=24
4) 45-12=45-(10+2)=(45-10)-2=33
5) 45-18=45-(10+8)=(45-10)-8=27
Tótinshi basqıshta ámeller qasiyetlerin ulıwmalastırıw hám bul
bilimlerdi differenсiyalaw imkaniyatın beriwshi arnawlı shınıǵıwlar
orınlaw názerde tutıladı.
36+23=(30+6)+(20+3)+(30+20)+(6+3)=59
65-21=(60+5)-(20+1)=(60-20)+(5-1)=44
Do'stlaringiz bilan baham: | 
