Matematika oqíTÍw metodikasí

6-§.
 
BASLAWÍSH KLASLARDA MATEMATIKA OQÍTÍW 
METODLARÍ 
Arifmetikalıq material kurstıń tiykarǵı mazmunın quraydı. 
Baslawısh matematika kursınıń ózegi natural sanlar hám tiykarǵı 
shamalar arifmetikasınan ibarat. Bunnan tısqarı, bul kursqa 
geometriya hám algebranıń tiykarǵı túsinikleri birlesedi. 
Baslawısh klass matematika kursı mektep matematika kursınıń 
organikalıq bólegi bolıp esaplanadı. V-XI klaslarda oqıtılatuǵın 
matematikanıń eń tiykarǵı hám oqıwshılar jasına sáykes bolǵan 
elementar túsinikleri beriledi. Joqarı klaslarda usı túsinikler 
keńeyttirilgen, tereńlestirilgen hám bayıtılǵan halda oqıtıladı. 
Demek, baslawısh klass matematikasınıń mazmunı joqarı klass 
matematikasınıń mazmunın belgilep beredi. Baslawısh klass 
matematikasınıń dúzilisi ózine sáykes ózgesheliklerge iye: 
1. Arifmetikalıq material kurstıń tiykarǵı mazmunın quraydı. Ol 
natural sanlar arifmetikası, tiykarǵı shamalar, algebra hám 
geometriya elementleriniń propedivtikalıq kursları tiykarǵı bólim 
túrinde oqıtılmastan arifmetikalıq material menen qosıp oqıtıladı. 
2. Baslawısh klass materialı konсentrlik dúzilgen. Máselen, 
aldın 1-onlıqtı nomerlew oqıtılsa, keyin 100 ishinde nomerlew, 
ámeller orınlaw oqıtıladı. Onnan keyin 1000 ishinde arifmetikalıq 
ámeller orınlaw, keyin kóp xanalı sanlar ishinde nomerlew, 
shamalar, bólshekler algebralıq hám geometriyalıq materiallar qosıp 
oqıtıladı. 
3. Teoriya hám ámeliyat 
máseleleri 
ózara 
organikalıq 
baylanısqan xarakterge iye. 
4. 
Matematikalıq túsinik, 
qásiyet, 
nızamlı baylanıslardı 
ashıw kursta ózara baylanısqan. 
5. 
Hár 
bir 
túsinik 
rawajlandırılǵan 
halda 
túsindiriledi. 
Máselen, 
arifmetikalıq 
ámellerdi oqıtıwdan aldın onıń 
anıq mazmunı ashıladı, keyin
10 
100 
1000 
Bo`lshek
ler 
Algebralıq
material 
G
eom
et
ri
ya
lı
q
m
at
er
ia
l 
S
ha
m
al
ar
43

---

komponentler arasındaǵı baylanıs, keyin ámel nátiyjesi, aqırında 
ámeller arasındaǵı baylanıs beriledi. 
6. Tiykarǵı túsinikler hám nátiyjeli túsinikler ózara baylanısta 
berilgen.
Mısalı, qosıw tiykarında kóbeytiw keltirip shıǵarılǵan. 
Baslawısh matematika kursı óz dúzilisi boyınsha úsh pándi óz 
ishine alǵan pútin kurs, onda arifmetikalıq, algebralıq hám 
geometriyalıq materialdan ibarat bólimlerdi parıqlaw kerek. 
Baslawısh matematika kursında arifmetikalıq materialdıń 
konsentrlik jaylasıwı saqlanadı. 
Biraq, ámeldegi dástúrde konsentrler sanı azayǵan: onlıq, júzlik, 
mıńlıq, kóp xanalı sanlar. Sonı da aytıw kerek, material sonday 
úlken mazmunda gruppalasqan, onda óz ara baylanısqan túsinikler, 
ámeller, máselelerdi qaraw waqıt tárepinen jaqınlastırılǵan. 
Arifmetikalıq ámellerdiń qásiyetleri hám sáykes esaplaw 
usılların úyreniw menen bir waqıtta arifmetikalıq ámeller nátiyjeleri 
menen komponentleri arasındaǵı baylanıslar ashıp beriledi. (Mısalı, 
eger qosındıdan qosılıwshılardan biri ayırılsa, ekinshi qosılıwshı 
payda 
boladı.) Komponentlerinen biriniń ózgeriwi menen 
arifmetikalıq ámeller nátiyjeleriniń ózgeriwi baqlanadı. 
Algebra 
elementlerin 
kiritiw, 
tereń, 
túsinilgen 
hám 
ulıwmalastırılǵan ózlestiriw maqsetlerine juwap beredi: teńlik, 
teńleme, ózgeriwshi túsinikleri konkret tiykarda ashıp beriledi. 
1-klastan baslap sanlı teńlikler hám teńsizlikler (4=4, 6=1+5, 
2∙3, 6+1∙5, 8-3∙8-2 hám t. b.) qaraladı. 
Olardı úyreniw arifmetikalıq materialdı úyreniw menen 
baylanısadı hám onı tereńirek ashıp beriwge járdem beredi. 
2-klastan baslap (x+6)-3=2 hám t.b. kórinisindegi teńlemeler 
qaraladı. 
Teńlemelerdi sheshiw, aldın tańlaw metodı menen, soń 
ámellerdiń nátiyjeleri menen komponentleri arasındaǵı baylanıslardı 
bilgenligi tiykarında orınlanadı. 
Ózgeriwshi menen ámeliy tekseriw oqıwshılardıń funkcional 
qıyalıy oylawın iyelewine imkan beredi. 
Geometriyalıq material balalardıń eń ápiwayı geometriyalıq 
figuralar menen tanısıw, olardıń keńislik oylawın rawajlandırıw, 
sonday-aq, arifmetikalıq nızamlardı, baylanıslardı kórsetpeli 
44

---

maqsetlerine xızmet etedi. (Mısalı, tuwrı tórtmúyeshliktiń teń 
kvadratlarǵa bólingen kórsetpeli obrazınan kóbeytiwdiń orın 
almastırıw qásiyetiniń baylanısın ashıp beredi…). 
1-klastan baslap tuwrı hám iymek sızıqlar, kesindiler, 
kópmúyeshlikler hám olardıń elementleri, tuwrı múyesh hám t.b. 
kirgizilgen. 
Oqıwshılar geometriyalıq figuralardı kóz aldına keltire alıwı, 
olardıń atların, shaqmaqlı qaǵazǵa ápiwayı etip salıwdı úyrenip alıwı 
kerek. Bunnan tısqarı, olar kesindi hám sınıq sızıq uzınlıǵın, 
kópmúyeshlik predmetin, tuwrı tórtmúyeshlik, kvadrat hám ulıwma 
hár qanday figuranıń betin (paletka járdeminde) tabıw uqıplılıǵın 
iyelep alıwı kerek.