Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Ekosistemalardm turaqliligi. 
Ekosistemada energiya ham 
zatlar almasiwi menen bir qatarda kushli informaciya tarmaqlari 
da bar. Ogan ortaliqtm fizikaliq, ximiyaliq signallari kirip, olar 
ekosistema ishindegi tarmaqlardi bir - biri menen baylamstiradi 
ham bul process qorshagan ortaliqtm jagdayina, omn ishki 
basqariw mexanizmlerine baylanisli boladi.
Ekosistema basqanliwinda eki turli baylams boladi. 
Birinshisi - unamli qaytar baylams bolip, organizmlerdin osiwi 
ham jasap qaliw darejesin amqlaydi. Ekinshi si - unamsiz qaytar 
baylams bolip, energiya kiriwindegi terbeliwdi kemeytiredi.
Basqariw mexanizimleri uzaq evolyucion basqanwdin 
rawajlamwi processinde quramali duzilisine iye bolip, onm ishki 
mexanizmler effektiv funkciyasi, ortaliqtm temperaturasina, onm 
ozgerip turiwma baylanisli.
298

---

Ekosistemamn turaqliligi - bul har bir denenin duzilisi bolip, 
sol dene turaqligman shiqqanda keyin om baslangish halma 
qaytanwga majbur boladi. Ekologiyahq jaqtan alip qaraganda eki 
tiirge bolinedi: 1. Rezistent turaqliliq bolip, bunday tiirge kiriwshi 
ekosistemalarda duzilisi ozgeriwine qarsihq korsetiw qabileti 
bolip, ozinin duzilisi ham tirishilik fiinkciyasm tamiyinlep turadi.
2. Elastik turaqliliq bolip, duzilisi ham fiinkciyasi buzilgan 
ekosistema normal jagdayin tiklep aliw qabiletine iye boladi.
10.2. Ekosistemalarda energiya agimi
Ekosistemalar ham biosferadagi 
organizmlerdin zanir 
termodinamikaliq qasiyetleri - olar energiya payda etedi ham om 
dene ishinde bir qiyli darejede kem t6giletugm halda islep tunladi. 
Denedegi energiya az sariplamwi paydasiz jagday (entropiya) ga 
az otkizip, kerekli energiya sipatinda biomassa payda etiw, dem 
aliw, osiw, kobeyiw ham rawajlaniwga sanp etedi. Solay etip, 
ekosistemalar ham olar ishindegi organizmler ashiq, bir - birine 
ten bolgan termodinamikaliq sistemalar bolip, qorshagan ortaliq 
penen birdey energiya ham zatlar almasip turadi.
Energiya payda bohwi. H&r qanday ekosistema ishindegi 
jaylawlar yaki togayliqlarda quyash energiyasi fotosintez 
processinde aziqliq energiyasina aylanadi. Ekosistemalarda 
ushirasatugm tiri organizmlerdin hdr qiyliligi energiya tiirinin 
ozgerip tunwi menen baylanisli. Jer beti qabil etken jaqtiliq 
energiyasi - quyash energiyasi —*■ fotosintez —►
osimlik tarepinen 
organikaliq zatlar payda etedi. Natiyjede populyaciyalar