Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

vazn ortishi (gramm)
1 yilda o‘sishi
Bola tug‘ilganda	389
1	890	+501	+501
7	1200	+310	+52
15	1400	+200	+30
Katta odam	1200-1400

Teskari aloqa bajarilgan xatti-harakatga baho berish va zarur taqdirda uni qayta qurish imkoniyatini yaratadi. Nerv jarayonlarining bu uch tarkibiy qismi refleks yoyi deb ataladi.


44






6-rasm. Miya vazni ortishi o‘rtasidagi farq.


Nazorat savollari:

1. 
   Odamning nerv sistemasi qanday tuzilishga ega?
   
2. 
   Miyaning signal faoliyati deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Yarimsharlar po‘stlog‘idagi nerv jarayonlari faoliyati ni- madan iborat?
   
4. 
   Refleks yoyi qanday tuzilgan?
   

45

5. 
   Psixika va ong taraqqiyoti.
   

Psixikaning paydo bo‘lishi va rivojlanishi

Psixikaning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti juda uzoq tarixga egadir. Tabiatda va jamiyatda hamma narsa har doim o‘zgarib turadi. Lekin har qanday o‘zgarishni ham biz taraqqiyot deb ayta olmaymiz. Taraqqiyot chirish va yemirilishning teskari- si bo‘lib, oldinga tomon rivojlanishdan iboratdir. Bundan ml- rd yillar muqaddam yerda hayot paydo bo‘lgan, ya’ni materi- ya yuzaga kelgan. Organik, ya’ni tirik materiya dastavval juda sodda bir hujayrali organizm tariqasida yuzaga kelib, juda uzoq taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan.

Tirik organizmlarning dastlab paydo bo‘lgan davridan bosh- lab hozirgi eng yuksak organizm, ya’ni odamgacha rivojlanish yo‘li evolutsion taraqqiyot deb yuritiladi. Biz psixika taraqqi- yoti haqida fikr yuritar ekanmiz, psixika organik, ya’ni tirik olamdagi hamma organizmlarga xos xususiyatmi, degan savol tug‘iladi. Psixika, ya’ni aks ettirish xususiyati eng avval pay­do bo‘lgan juda sodda organizmlarda bo‘lmagan, ularda oddiy ta’sirlanuvchanlik xususiyati bo‘lgan xolos.

Ta’sirlanuvchanlik bir hujayrali organizmlarga (amyobalar- ga, tufelkalarga) xos xususiyat bo‘lgan. Evolutsion taraqqiyot jarayonida organizmlar murakkablashgan sari ularning tash- qi olamni aks ettirishlari ham takomillasha borgan. Evolut­sion taraqqiyotning ma’lum bosqichiga kelib organizmlarda ju­da sodda tuzilishga ega bo‘lgan nerv sistemasi paydo bo‘lgan. Dastlab yuzaga kelgan nerv sistemasi juda sodda bo‘lib, markaz- lashmagan organizmlarning hamma tomoniga to‘rsimon holda tarqalib ketgan ko‘rinishga ega bo‘lgan. Bunday nerv sistemasi- ni suvda yashovchi meduzalarda ko‘rishimiz mumkin (5-rasm).

Keyinchalik evolutsion taraqqiyot davomida ko‘p markazli nerv sistemasiga ega bo‘lgan organizmlar paydo bo‘ldi. Masa­lan: tugunchasimon markazlarga ega nerv sistemasini asala- rilarda, yomg‘ir chuvalchanglarida ko‘rishimiz mumkin. Ana shu tariqa organizmlarning nerv sistemalari murakkablash- gan sari, ularning tashqi olamni aks ettirish qobiliyatlari ham tobora murakkablashib bordi. Evolutsion taraqqiyot davomida


46

psixikaning eng sodda ko‘rinishidan inson ongigacha bo‘lgan taraqqiyoti bir qancha bosqichlardan iborat.