Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

axloqiy xarakter;

ijobiy xarakter;

3. 
   milliy xarakter;
   
4. 
   shaxsiy xarakter.
   

5. 
   Xarakterda kishining .... jamlanadi.
   

6. 
   odatlari;
   
7. 
   xislatlari;
   

8. 
   yutuq va kamchiliklari;
   
9. 
   ko‘nikma va malakalari.
   

10. 
    Odamovilik, muomalada va atrofdagilar bilan aloqa o‘rnatishda qiynalish, o‘zi bilan o‘zi bo‘lib qolish qaysi xarak- ter tipiga xos?
    
11. 
    ekstrovert tip;
    
12. 
    introvert tip;
    
13. 
    boshqarib bo‘lmaydigan tip;
    
14. 
    ambivert tip.
    
15. 
    Kishining jamiyat talablariga javob beradigan ma’naviy xulq-atvorini belgilab beruvchi xususiyatlar qanday xarakter xu- susiyatlari hisoblanadi?
    
16. 
    axloqiy; c) ma’naviy;
    
17. 
    ijobiy; d) shaxsiy.
    

18. 
    Shaxsiy bilim, ko‘nikmalar va malakalarni nisbatan osontik bilan egallab olishdan iborat bo‘lgan psixik sifatlarga ... deyiladi.
    
19. 
    xarakter; b) qobiliyat; c) qiziqish; d) idrok.
    
20. 
    Qobiliyatlar nimada namoyon bo‘ladi?
    
21. 
    faoliyatda; c) san’atda;
    
22. 
    yashash jarayonida; d) ta’lim jarayonida.
    
23. 
    Intellekt bu .
    
24. 
    shaxslararo munosabatlar yig‘indisi;
    
25. 
    tug‘malik alomatlari bor individual sifatlar;
    
26. 
    aql-idrokning o‘lchab, o‘zgartirib, rivojlantirib boradigan bo‘lagi;
    
27. 
    har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli qobiliyat.
    
28. 
    Layoqat turlari to‘g‘ri berilgan qatorni ko‘rsating.
    
29. 
    tabiiy, ijtimoiy; c) kuchli, kuchsiz;
    
30. 
    tabiiy, tug‘ma; d) ichki, tashqi.
    
31. 
    Daholik geb nimaga aytiladi?
    
32. 
    tug‘malik alomatlari bor individual sifatlarga;
    

QOBILIYAT


488

1. 
   biror faoliyatning ayniqsa muvaffaqiyatli, mustaqil va ori­ginal tarzda bajarilishini taqozo qiladigan zo‘r qobiliyatlar birik- masiga;
   
2. 
   ijtimoiy hayotda, fan, adabiyot, san’at va shu kabi so- halarda prinsipial ravishda yangi biror narsa yaratgan kishi- larga;
   
3. 
   har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli va takror- lanmas qobiliyatlarga.
   

234. 
     Qobiliyat turlarini ko‘rsating.
     

1. 
   tabiiy, ijtimoiy; c) shaxsiy, ma’naviy;
   
2. 
   umumiy, maxsus; d) pedagogik, didaktik.
   

234. 
     Yarq etib namoyon bo‘ladigan, har tomonlama rivojlan- gan, nihoyatda kuchli va takrorlanmas xususiyat nima deb ataladi?
     

1. 
   layoqat; c) iste’dod;
   
2. 
   iqtidor; d) mahorat.
   

234. 
     Faoliyatining turli xillari bilan muvaffaqiyatli shug‘ullana oluvchi, barcha fanlardan yaxshi va qiynalmay o‘qiydigan bolalar qobiliyatlilarning qaysi turiga kiritiladi?
     

1. 
   umumiy qobiliyatga ega o‘quvchilar;
   
2. 
   maxsus qobiliyatga ega o‘quvchilar;
   
3. 
   iqtidorli bolalar;
   
4. 
   iste’dodli o‘quvchilar.
   

234. 
     Tabiiy layoqat nima?
     

1. 
   qobiliyatni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoit;
   
2. 
   oily nerv tizimi faoliyatining xususiyatlari, miya yarimsharlari faoliyati, qo‘1-oyoqlarning biologik va fiziologik sifatlari, bilish jarayonlarini ta’minlovchi sezgi organlari — ko‘z, quloq, buiun, teri kabilarning xususiyatlari, ya’ni ota- onadan genetik tarzda o‘tuvchi xususiyatlar;
   
3. 
   bola tug‘ilishi bilan uni o‘rab turgan muhit, muloqot usullari, so‘zlashish madaniyati;
   
4. 
   juda ko‘p turdagi faoliyat talablariga javob beradigan umumiy yoki tor fazilatlar yig‘indisi.
   

234. 
     Tug‘malik alomatlari bor individual sifatlar qanday ata-
     

ladi?

1. 
   intellekt;
   
2. 
   layoqat;
   

3. 
   daholik;
   
4. 
   qobiliyat.
   

489

234. 
     Talant nima?
     

1. 
   tug‘malik alomatlari bor individual sifatlarga;
   
2. 
   har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli va takror- lanmas qobiliyatlarga;
   
3. 
   ijtimoiy hayotda, fan, adabiyot, san’at va shu kabi so- halarda prinsipial ravishda yangi biror narsa yaratgan kishi- larga;
   
4. 
   biror faoliyatning ayniqsa muvaffaqiyatli, mustaqil va original tarzda bajarilishini taqozo qiladigan zo‘r qobiliyatlar birikmasiga.
   

234. 
     Layoqatning necha foizi tug‘ma ravishda beriladi?
     

a) 80%; b) 50%;

3. 
   10%; d) 100%.
   

234. 
     Insoning o‘z xatti-harakati, bilimlari, imkoniyatlari, malakalariga nisbatan subyektiv munosabati nima deb ataladi?
     

1. 
   talant; c) iste’dod;
   
2. 
   iqtidor; d) mahorat.
   

234. 
     Matematik, texnikaviy, adabiy, musiqaviy, tasviriy san’- atga bo‘gan qobiliyatlar qanday ataladi?
     

1. 
   iste’dod; c) umumiy;
   
2. 
   maxsus; d) layoqat.
   

234. 
     Qobiliyatlarning fiziologik asosini nima tashkil etadi?
     

1. 
   tabiiy anatomik-fiziologik layoqat nishonalari;
   
2. 
   bola tug‘ilishi bilan uni o‘rab turgan muhit, muloqot usullari;
   
3. 
   qo‘1-oyoqlarning biologik va fiziologik sifatlari, bilish jarayonlarini ta’minlovchi sezgi organlari;
   

3. 
   I—II signallar sistemasi.
   

234. 
     Bola tug‘ilishi bilan uni o‘rab turgan muhit, muloqat usultari, so‘zlashish madaniyati, maxsus maktab, to‘garaklarga berish layoqatning qaysi turiga kiradi?
     

1. 
   fiziologik layoqat; c) maxsus layoqat;
   
2. 
   tabiiy layoqat; d) ijtimoiy layoqat.
   

234. 
     Qobiliyat deb nimaga aytiladi?
     

1. 
   his-tuyg‘ularning paydo bo‘lish tezligi va kuchida hamda kishining umumiy harakatchanligida namoyon bo‘ladigan in­dividual psixologik xususiyatlar yigindisi;
   

490

2. 
   ongning narsa, hodisa yoki faoliyatga qaratilishi hamda to‘planishiga;
   
3. 
   kishining voqelikka bo‘lgan munosabatida vujudga kela­digan va uning xulqi, harakatida ta’sir qoldiradigan psixik xususiyatlar yigindisi;
   
4. 
   shaxsiy bilim, ko‘nikmalar va malakalarni nisbatan os- onlik bilan egallab olishdan iborat bo‘lgan psixik sifatlarga.
   

234. 
     Iqtidor — ...
     

1. 
   insoning o‘z xatti-harakati, bilimlari, imkoniyatlari, malakalariga nisbatan subyektiv munosabatidir;
   
2. 
   har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli va takror- lanmas qobiliyatdir;
   
3. 
   kishiga qandaydir murakkab mehnat faoliyatini muvaffa- qiyatli, mustaqil va orginal tarzda bajarilishi imkonini beradi- gan qobiliyatlar majmuasidir;
   
4. 
   biror faoliyatning, ayniqsa muvaffaqiyatli mustaqil va original tarzda bajarilishini taqozo qiladigan zo‘r qobiliyatlar birikmasi.
   

234. 
     Iste’dod — ...
     

1. 
   insoning o‘z xatti-harakati bilimlari, imkoniyatlari, malakalarga nisbatan subyektiv munosabatidir;
   
2. 
   har tomonlama rivojlangan, nihoyatda kuchli va takror- lanmas qobiliyatdir;
   
3. 
   kishiga qandaydir murakkab mehnat faoliyatini muvaffa- qiyatli, mustaqil va orginal tarzda bajarilishi imkonini beradi- gan qobiliyatlar majmuasidir;
   
4. 
   biror faoliyatning, ayniqsa muvaffaqiyatli mustaqil va original tarzda bajarilishini taqozo qiladigan zo‘r qobiliyatlar birikmasi.
   

1. 
   abcd; 2-bc; 3-acd; 4-ab.
   

234. 
     Geniallik (daho) darajasiga ega bo‘lgan shaxsni aniqlang:
     

1. 
   А. Oripov; c) O‘. Tansiqboyev;
   
2. 
   А. Navoiy; d) Sh. Burxonov.
   

491



FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   «Ta’lim to‘grisida»gi qonun, «Kadrlar tayyorlash milliy das­turi». Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — T.: Sharq HMK - 1997.
   
2. 
   I.A. Karimov. Barkamol avlod orzusi. — T.: «O‘zbekiston»
   

• 
  2000.
  

3. 
   I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch. — T.: Ma’naviyat. - 2008.
   
4. 
   M. Vohidov. Bolalar psixologiyasi. — Toshkent. «O‘qituvchi»
   

• 
  1882.
  

5. 
   A.V. Petrovskiy va boshqalar. Umumiy psixologiya. — T.: «O‘qituvchi». — 1992.
   
6. 
   P.I. Ivanov. Umumiy psixologiya. — Toshkent. — 2007.
   
7. 
   E. G‘oziyev. Psixologiya. Darslik. «O‘qituvchi» nashriyot- matbaa ijodiy uyi. — Toshkent. — 2008.
   
8. 
   V.M. Karimova, F.A. Akramova. Psixologiya. Ma’ruzalar matni. FTDK, DITAF — Toshkent. — 2000.
   
9. 
   B.C. Мухина. Bo3pacraaH психoлoгия. — MocKBa. — 2008.
   
10. 
    E. G‘oziyev. Psixologiya (pedagogik). — Toshkent. «O‘qituvchi» — 1994.
    
11. 
    F.N. Gonobolin. Psixologiya. — Toshkent. «O‘qituvchi» — 1976.
    
12. 
    M.G. Davletshin, Sh. Do‘stmuhamedova, M. Mavlonov,
    

S. To‘ychiyeva. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya (o‘quv-me- todik qo‘llanma). TDPU, — T.: — 2004.

13. 
    Z. Nishanova. Bolalar psixodiagnostikasi. TDPU nashri- yoti. Toshkent — 1998.
    
14. 
    P.I. Leventuyev, A.A. Asqarxojayev, V.E. Chudnovs- kiy, M.V. Vohidov. Bolalar psixologiyasi ocherklari. — Toshkent. «O‘qituvchi» nashriyoti.
    
15. 
    Леонтев А.Н. Прoблeми рaзвития психики. — MocKBa. «Мысль». — 1965.
    
16. 
    Запорожец А.В., Элконин Д.Б. Пcихoлoгия дeтeй дoшкoльнoгo Bo3pacTa. — MocKBa. npocBem,eH^. — 1964.
    
17. 
    Венгер Л.А, Мухина В.С. Пcихoлoгия. — MocKBa. npocBem,eH^ — 1988.
    

492

18. 
    Moss P., Petrie P. (2002), From Children’s Services to Children’s Spaces: public provision, children and childhood. London: Routledge Falmer.
    
19. 
    N.M. Aksarina. Go‘dak bolalar tarbiyasi. — Toshkent. Meditsina. — 1983.
    
20. 
    M. Rahmonova. Psixologiya kursida ko‘rsatmalilik. — T.: «O‘qituvchi». — 1981.
    
21. 
    Джон 0‘Киффи. Сeмиднeвний курс TpeH^oB^ yMa.
    

• 
  MocKBa. Зoлoтoй тeлёнoк. — 1997.
  

22. 
    N.V. Latipova. Kichkintoy tarbiyasi. — Toshkent. Medit­sina. — 1989.
    
23. 
    O‘ylaymiz, o‘ynaymiz — aqlimizni charxlaymiz. — Tosh­kent. — 2006.
    
24. 
    Onalarga tavsiyalar. Respublika o‘quv-metodika markazi. Toshkent. — 2004
    
25. 
    M. Rasulova, D. Abdullayeva, S. Oxunjonova. Bolalarning maktabga psixologik tayyorligi. — Toshkent. — 2003.
    
26. 
    S.X. Jalilova va boshqalar. Shaxsning psixik taraqqiyoti diagnostikasi. — Toshkent. — 2009.
    

493



KIRISH


MUNDARIJA


3

1. 
   bob. PSIXOLOGIYAGA KIRISH
   

1. 
   Psixologiya fanining predmeti 5
   
2. 
   Hozirgi zamon psixologiyasining vazifalari, tarmoqlari va fanlar tizimida tutgan o‘rni. «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun,
   

«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»dagi vazifalarni amalga oshirishda psixologiya fanining ahamiyati 15

3. 
   Psixologiya fanining ilmiy-tadqiqot metodlari 23
   
4. 
   Psixikaning nerv-fiziologik asoslari 38
   
5. 
   Psixika va ong taraqqiyoti. Psixikaning paydo bo‘lishi
   

va rivojlanishi 46

II bob. SHAXS VA FAOLIYAT

1. 
   Shaxs psixologiyasi 62
   
2. 
   Faoliyatning psixologik tahlili 77
   
3. 
   Shaxs insoniy munosabatlar tizimida 89
   
4. 
   Diqqat. Diqqat haqida tushuncha 98
   

III bob. SHAXSNING PSIXIK JARAYONLARI

1. 
   Sezgilar. Sezgilar to‘g‘risida umumiy tushuncha.
   

Analizatorlar 112

2. 
   Idrok 120
   
3. 
   Xotira. Xotira to‘g‘risida tushuncha va uning fiziologik asoslari 133
   
4. 
   Tafakkur. Tafakkur haqida tushuncha 143
   
5. 
   Nutq. Nutq haqida tushuncha 157
   
6. 
   Xayol. Xayol tavsifi, fiziologik asoslari 163
   

IV bob. SHAXSNING HISSIY-IRODAVIY HOLATLARI

1. 
   His-tuyg‘ular. Hissiyot va emotsiya to‘g‘risida
   

tushuncha 174

2. 
   Iroda. Iroda to‘g‘risida tushuncha. Tavakkalchilik 188
   

V bob. SHAXSNING INDIVIDUAL-PSIXOLOGIK

XUSUSIYATLARI

1. 
   Temperament. Temperament haqida tushuncha 196
   

3. 
   Xarakter. Xarakter haqida umumiy tushuncha 213
   

3. 
   Qobiliyatlar. Qobiliyat haqida umumiy tushuncha 220
   

6. 
   bob. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR PSIXOLOGIYASI
   

1. 
   Bolalar psixologiyasining umumiy masalalari 225
   

494

2. 
   Psixik taraqqiyotning asosiy qonuniyatlari.
   

Bola psixik taraqqiyoti haqida tushuncha 230

3. 
   Psixik taraqqiyot va yosh bosqichlari 240
   

3. 
   Chaqaloqlik va go‘daklik davrida psixik taraqqiyot. Chaqaloqlik davri 248
   
4. 
   Ilk yosh davrida psixik taraqqiyot.
   

Ilk yoshdagi bolaning jismoniy jihatdan o‘sishi 270

6. 
   bob. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR FAOLIYATINING PSIXOLOGIK TAVSIFI
   

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalar taraqqiyoti va faoliyatining psixologik tavsifi 291
   
2. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘yin faoliyatining xususiyatlari. Bola hayotida o‘yinning ahamiyati 299
   
3. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’limiy mashg‘ulotlari 310
   
4. 
   Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar mehnat faoliyatining xususiyatlari.
   

Maktabgacha yoshda mehnat elementlari 321

6. 
   bob. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR PSIXIK JARAYONLARINING TARKIB TOPISHI
   

1. 
   Bolalarda sezgi va idrokning rivojlanishi 324
   
2. 
   Bolalarda diqqatning rivojlanishi. Bolaning bog‘cha yoshidagi davrida ixtiyoriy va ixtiyorsiz diqqati 335
   
3. 
   Xotiraning bolalarda rivojlanishi 339
   
4. 
   Tafakkurning bolalarda rivojlanishi 342
   
5. 
   Bolalarda nutqning rivojlanishi 348
   
6. 
   Xayolning bolalarda rivojlanishi 354
   

IX bob. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR SHAXSINING SHAKLLANISHI

1. 
   Ilk yoshda bola shaxsining shakllanishi 357
   
2. 
   Kichik va o‘rta bog‘cha yoshida (3—5 yosh) shaxsning shakllanishi 370
   
3. 
   Katta bog‘cha yoshida (5—7 yosh) shaxsning shakllanishi. Maktabgacha yoshda o‘z-o‘zini anglash 388
   

X bob. BOLALAR PSIXODIAGNOSTIKASI

1. 
   Psixodiagnostika metodlari va ulardan foydalanish .... 409
   
2. 
   Bolalarni maktabdagi ta’lim jarayoniga psixik jihatdan
   

tayyorlash 421

MAVZULAR BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI 450

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 492


495



Sabohat Xalilovna Jalilova Sayyora Mirsoatovna Aripova


MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR PSIXOLOGIYASI

o‘quv qo‘llanma


Muharrir: M. Tursunova Musahhih: M. Turdiyeva Dizayner sahifalovchi: D. Ermatova


«Faylasuflar» nashriyoti.

100029, Toshkent shahri, Matbuotchilar ko‘chasi, 32-uy. Tel.: [phone].


Nashriyot litsenziyasi: AI №255, 16.11.2012.

Bosishga ruxsat etildi 26.09.2017. «Uz-Times» garniturasi. Ofset usulida chop etildi. Qog‘oz bichimi 60x90¹/₁₆. Bosma tabog‘i 31,0. Nashr hisob tabog‘i 31,5. Adadi 1110 nusxa. Buyurtma №529

«NISO POLIGRAF» MChJ bosmaxonasida chop etildi.

Toshkent viloyati, O‘rta Chirchiq tumani, «Oq-Ota» QFY,

Mash’al mahallasi Markaziy ko‘chasi, 1-uy.