M. Y. Ayupova

(
5
, 
z, s)
23%, shovqinli tovushlar 
(sh, j )
24%, 
afrikat tovush 
(ch)
13%, "r" tovushi 26%, "1" tovushi 10%, jaranglilar 
4,5% , 
"y"
tovushi 1,5%, til orqa tovushlar 1% ko'rsatkichlarda n o to 'g 'ri 
talaffuz etilishi ko'rsatiladi.
М. M. Aleksayeva m a’lum oti bo'yich a 5 yoshli bolalarda sirg'aluvchi 
tovushlar 
(s, z, s)
17,3%, shovqinli tovushlar 
(sh, J)
60,4% , "r” tovushi 
46,7% , "Г tovushi esa 7,2% tashkil etar ekan.
R. B ekker m a’lum otiga k o 'ra, G erm an iy ada dislaliya hodisasi 5 — 6 
yoshli bolalarning 34% uchrar ekan. K. O nezora dislaliya u m u m ta’lim 
m aktabi o'quvchilarining 18,5% ida kuzatilar ekan. M iloslav Z im eenning 
Pragadagi bolalar bog'chasida olib borgan tekshirishlariga ko'ra, dislaliya 
quyidagi raqam larni tashkil etgan: 3—4 yoshli bo lalarda 69% , 4 —5 
yoshlilarda 58%, 5—6 yoshli bolalarda 46% , 6—7 yoshlilarda esa 37%.
O 'zbekistonda M. Ayupova m a’lum otiga k o 'ra 5 yoshli bolalarda 
tovushlar talaffuzidagi kam chiliklar 41,5% , 6 yoshli bolalarda esa 22,9% 
ni tashkil etadi.
M. Ayupova m a ’lum oti bo'y ich a 5 yoshli bolalarda sirg'aluvchi (s, 
z) 32,1%, shovqinlilar 
(sh, j )
38,4% , V tovushi talaffuzida 60,7% , til 
orqa tovushlari 25%, ch uqur til orqa tovushlari (
q, g ‘)
7,1% , V tovushi 
5,4% tashkil etgan.

---

Hozirgi vaqtda dislaliya nutq apparat inervatsiyasi saqlangan va eshitish 
n orm ad a b o ‘lganda tovushlar talaffuzidagi kam chilik deb talq in etiladi.
E tiologikl belgilarga ko ‘ra dislaliya ikki shaklga b o 'lin ad i: m exanik 
(organik) va funksional dislaliya.
M exanik dislaliya va uning sabablari
M exanik (organik) dislaliya periferik n u tq a p p a ratn in g (til, ja g ‘, 
tanglay, tish) organik buzilishi natijasidir.
Til tagidagi etning (yugancha) kaltaligi m exanik dislaliyaga sabab 
bo'ladi. Bu kam chilik til harakatini qiyinlashtiradi, til tagidagi etning 
h ad d an tashqari kalta bo'lishi tilning yuqori to m o n ko'tarilishiga im k on
berm aydi. B undan tashqari, tilning had d an tashqari katta bo 'lishi yoki 
h addan tashqari kichik va to r bo'lishi ham dislaliyaga olib keladi. B unday 
hollarda to 'g 'ri artikulatsiya qiyinlashadi.
Jag ' tuzilishidagi kam chiliklar prikus nonorm alliklarga olib keladi. 
N onorm al prikuslar bir n echa xil k o 'rin ish d a bo'lishi m um kin.
Prognatiya- yuqori jag' oldinga tom on chiqqan bo'ladi. Buning natijasida 
pastki oldingi tishlar yuqondagi tishlar bilan birlashmaydi (4-rasm).