M. Y. Ayupova

Dislaliyani bartaraf etishda logopedik ta ’sir m etodikasi
Talaffuz buzilishlarni bartaraf etish uchun logopedik t a ’sir lozim . 
Logopedik ta ’sirnm g asosiy m aqsadi, nutq tovushlarini to 'g 'ri shakl- 
lantinshdir. N utq tovushlarini to 'g 'ri tiklash uchun bola quyidagilarni 
bilishi lozim: nutq tovushlarini bilishi va ularni idrokida aralashtirib 
yuborishi kerak em as /bir tovushni ikkinchisidan akustik belgisi bo 'yicha 
ajrata bilishi/; normal talaffuz qilingan tovushdan no to'g'ri talaffuz qilingan 
tovushni ajrata bilishi; o 'zi talaffuz qilgan tovushni eshitib nazorat qila 
bilishi va sifatini baholashi; tovushni norm al /e ffe k tin i/ akustik effektini 
hosil qiluvchi artikulatsion holatni bajara olishi; nutqning ham m a turlarida 
tovushlardan o'rinli foydalanishi lozim.
Logoped bolani to 'g 'ri talaffuzga o'rgatishi uchun nihoyatda sam arali 
yo'l topishi lozim.
T o 'g 'ri tashkil qilingan logopedik ish dislaliyaning boshqa turlarida 
ham samarali natijaga erishadi. M exanik dislaliyaning bir q ancha hollarida 
logopediya va tibbiyotning birgalikda yondashishi natijasida sam arali 
muvaffaqiyatlarga erishiladi.
L ogopedik t a ’sirning m uvaffaqiyatli sh art-sh aro itlari talaffuzdagi 
kam chiliklarni b a rta ra f etish u ch u n yaxshi sh aro itlar yaratib beradi:

---

logopedning bola bilan emotsional kontakti; m ashg'ulotlarni qiziqarli 
shaklda tashkil qilish va charchashga yo'l qo ‘ymaydigan ish tizimida olib 
borish.
Logopedik m ashg'ulotlar haftasiga uch m arta m untazam ravishda 
o ‘tkaziladi. O ta-onalar bilan birgalikda uy sharoitida ham m ashg'ulotlar 
o'tkazilishi lozim (logoped topshiriqlari asosida). M ashg'ulotlarni har 
kuni (kuniga 2—3 m arta) 5—15 m inutdan o'tkazish lozim.
Talaffuzdagi nuqsonlarni bartaraf etish uchun didaktik materiallardan 
keng foydalaniladi.
Talaffuzdagi kam chiliklarni b a rta ra f etish inuddati b ir q a n ch a 
faktorlarga bog'Iiq: nuqsonning murakkablik darajasiga, bolaning yosh 
va individual xususiyatiga, mashg'ulotning muntazamligiga, ota-onalar 
tom onidan beriladigan yordamga. Oddiy dislaliyada m ashg'ulotlar bir 
oydan uch oygacha, murakkab dislaliyada esa uch oydan olti oygacha 
o'tkaziladi. Maktab yoshidagi bolalarga qaraganda, bog'cha yoshidagi 
bolalar talaffuzidagi nuqsonlar qisqa m uddat ichida bartaraf etiladi, katta 
m aktab yoshidagi bolalarga qaraganda esa kichik maktab yoshidagi 
bolalarda tezroq bartaraf etiladi.
Logopedik t a ’sir bosqichm a-bosqich amalga oshiriladi, h ar bir 
bosqichda logopedik ta ’sir umumiy maqsadiga qarashli bo'lgan aniq 
pedagogik masala yechiladi.
Adabiyotlarda logopedik ta ’sir nechta bosqich bo'linishi haqida hech 
qanday bir xil fikr yo'q: F.F. Rau o 'z ishlarida ikki bosqichga, O.V. 
Pravdina va О.Л. Tokareva uch bosqichga, M.Ye. Xvatsev to 'rtta
bosqichga bo'lgan.
Logopedik ta ’sirning vazifa va maqsadlaridan kelib chiqib, quyidagi 
bosqiсh 1 arga'ajratishni muhim deb topildi; tayyorlov bosqichi boshiang'ich 
■
alaffuzda bilim va ko'nikm a (malaka)larni shakllantirish bosqichi.