|
II. 3. UYG‘O N ISH DAYRI SAN’ATI
X III asr oxiri va XIV asr boshlaridan e ’tiboran, din o ‘z kuchi
va o bro‘sini y o ‘qota bordi. O dam lar real dunyoga qiziqa boshladi-
lar. Bu qiziqish yangi-yangi kashfiyotlar, yangi qit’alam ing ochi-
lishiga olib keldi. F an, adabiyot, san’at misli k o ‘rilmagan darajada
rivojlandi. «Bu — insoniyat shu davrgacha o ‘z boshidan kechirgan
ham m a o'zgarishlar ichida eng buyuk progressiv o ‘zgarish edi, bu
shunday davr ediki, bu davr ulug‘ siymolarga m uhtoj edi va bu
davr o ‘z tafakkur kuchi, ehtiros va xarakteri jihatidan, m ukam -
mallik va olimlik jihatidan ju d a ulug‘ siymolarni yetishtirib berdi».
Bu U yg‘onish davri edi. Bu davrda ayniqsa tasviriy san ’at jadal
rivojlandi, yetakchi san ’at turlaridan biriga aylandi. U yg‘onish
(renessans — fransuzcha) term ini XVI asrda paydo b o ‘lib, uni
birinchi bor italiyalik rassom va tarixchi J.Vazari ishlatgan edi.
Keyinchalik bu ibora Yevropa m am lakatlarining XV—XVI asr
san ’atini belgilash uch un q o ‘llanila boshlandi. Hozirgi kunda esa
bu ibora keng m a’noda um um an XV—XVI asrlar san ’atini ta ’riflash
uchun ham ishlatiladi. M asalan, 0 ‘rta Osiyo renessansi deb XV—
XVI asr san’ati tushuniladi. Insonning aql-zakovatiga, im koni-
yatlarining cheksizligiga, m a ’rifatning kelajakda tantana qilishiga
ishonish Uyg‘onish davri ideologiyasining xarakterli tom oniga ay
landi. H ayot birdan bir real hodisadir, deb tan olindi. Bu hoi,
o ‘z navbatida, san ’atda realizm ning yangi pog‘onaga k o ‘tarilishiga,
tasviriy san ’atda faqat mavzu kengayishi, yangi tasviriy san ’at tu r
va janrlari dastgoh rangtasvir, gravyura, portret, m anzara paydo
b o ‘lishigagina em as, balki tasvir va ifoda vositalarining ham yan-
gilanishiga olib keldi. S an’atkorlar voqelik real tasvirining qonun-
qoidalarini izlay boshladilar. Perspektiva, rangshunoslik, yorug‘-
soya nazariyasi, anatom iya borasida katta yutuqlar q o ‘lga kiritil-
28
di. Uyg‘onish davrining o ‘ziga xos tom onlari protorenessans dav-
rida dastlab Italiya rangtasvirida o ‘zini nam oyon qildi. Ijodkor-
lar diniy mavzuda ishlangan devoriy suratlarda realistik m azm un-
ni ilgari sura boshladilar, insonlar orasidagi m unosabatlar, m u-
habbat, olijanoblikni, razillik, xudbinlikka qarshi qo‘ya boshladi
lar, voqelikning real tasvirini yaratishga harakat qila boshladilar.
U larning asarlarida U yg‘onish davri realizm ning o ‘ziga xos tom oni
— hayotiy problem alarni k o ‘pincha diniy niqob ostida, diniy mi-
fologik obrazlar orqali berish hollarini uchratam iz.
U yg‘onish davri san ’atkorlari ijodida insonlar hayoti, inson
baxt-saodat yaratuvchisi va ozodlik uchun kurashchi ekanligi aso
siy mavzu b o iib qoldi. Insonni o ‘z asarlarida shunday kuylagan
san’atkorlardan biri, ilk Uyg‘onish davrining yirik vakili D onatello
b o id i. U ning «David» deb nom langan haykali Uyg‘onish davrida
birinchi m arta kiyimsiz holda tasvirlangan haykal b o id i. «Otdagi
G attam elatta» haykali esa jam oatchilikka m anzur b o ig a n insonni
uluglash y oiidagi birinchi otliq haykal edi.
Insonni kuylash, uning qahram onligi, aql-zakovatini u lu g iash
uygonish davrida portret san’atining qaytadan tugilish ig a olib
keldi. Portret san ’atida ifodalanadigan insondagi nozik his-tuy-
g‘ular o ‘zining butun b o rlig i bilan U yg‘onish davrining buyuk
san ’atkorlari Leonardo da Vinchi, Rafael Santi, M ikelanjelo, Ti-
tsian ijodida o ‘z ifodasini topdi. O na, onalik m ehri u lu g ian d i. Bu
o ‘rinda Leonardo da V inchining «Benua madonnasi» va m ashhur
M ona Liza (Jakonda) portretini, Rafael Santining Sikstin M ad on
nasi», M ikelanjeloning haykallari va devoriy suratlarini, Titsian-
ning inson jism oniy g o ‘zalligini tarannum etuvchi polotnolarini es-
lam ay o ‘tish m um kin emas. Bu polotno, devoriy surat va haykal-
larda Uyg‘onish davri kishilarining ideali o ‘zining to iiq obrazli
talqinini topdi.
U yg‘onish davrida m e’morlik va dekorativ-am aliy san ’at borasi-
da ham katta yutuqlarga erishildi. Bu davrda yaratilgan asarlarda
shakl va m azm un birligi, san ’atkorlarning h ar b ir narsani yaratish-
da unga aql bilan yondashish, har b ir q o ‘yilgan chiziq va shaklning
m aqsadga muvofiq b o iish ig a harakat qilishi ko‘zga tashlanib tura-
di. Bu yutuqlar, ayniqsa, m e’morlik san ’atida ko‘zga yaqqol tash-
lanadi. Bu davrda yaratilgan ulkan gumbazli baland binolar, davr
kishilarining aql-zakovati, estetik ideali ham da g‘oyaviy prinsiplari-
29
ni aniq ochib beradi. Bu U yg‘onish davrining yirik m e’morlari F i
lippo Brunelleski, Leon Battista Alberti ijodida o ‘z ifodasini topdi.
Jum ladan, Brunelleski birinchi b o ‘lib katta gumbazli bino qurish
m uam m osini hal qildi. U Florensiyadagi ko‘pgina cherkov va sa-
roylam ing muallifidir. Ayniqsa, uning Florensiyadagi Santa M ariya
del Fiore sobori m ashhurdir. Bu sobor keyinchalik U yg'onish davri
m e’morligi, um um an, Yevropa m e’morligi san ’atining rivojlanishi-
da m uhim aham iyat kasb etdi.
Alberti ham Uyg‘onish davri m e’morlik san ’atining taraqqiyoti-
ga hissa q o ‘shgan san ’atkordir. U «M e’m orlik to ‘g‘risida o ‘n ki-
tob» deb nom langan kitobida antik yodgorliklarni o ‘rganisli asosida
o ‘zining m e’morlik san ’ati haqidagi ilm iy-nazariy asarini qoldirdi.
«Rassomlik to ‘g‘risida»gi kitobida antik rassomlar merosiga taya-
nib, rassomlik san ’ati nazariyasini bayon qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
