M e’morlik san’ati
Inson hayoti bilan uzviy bog‘liq b o ‘Igan san ’at m e’morlik
san ’atidir. Bu san ’at ham san ’atning boshqa turlari singari o ‘zida
inson aqliy faoliyati, tabiatiga b o ‘lgan m unosabatlarini aks ettira-
di, ijtimoiy tuzum xarakterini ochib beradi, jam iyat ideologiyasini
18
o ‘zida ifoda qiladi. Bu san ’at inson bilan birga paydo b o ‘ldi. L)
o ‘zini dastlab yog‘in-sochindan, issiq-sovuqdan him oya qilish,
tunlari xotirjam yotish u ch u n joylar qurdi. Bu joylar tosh, yog‘och,
loylardan qurildi, tabiiy g‘orlar turar-joy manzillariga aylantirildi.
Vaqt o ‘tishi, inson ongining taraqqiy etishi bilan uylar, saroy va
ibodatxonalar vujudga keldi. Istehkom , qal’a, shaharlar, k o ‘prik va
keng yo‘llar qurildi. Zavod-fabrikalar, yirik kosm odrom lar — bular
ham davr taqozosi bilan m aydonga kelgan m e’m orlik san ’atining
turlaridir. M e’m orlik san ’ati ham san ’atning boshqa turlari sin-
gari inson psixologiyasiga ta ’sir etadi, uning kayfiyatini belgilaydi,
ish qobiliyatiga, dunyoqarashiga, fikrlashiga ta ’sir etadi. Shu bois-
dan bu san’at h am ju d a qadim dan sinfiy xarakterga ega b o ‘lib, ijti-
moiy tuzum xarakterini o ‘zida ifodalab kelgan. Bu holni bizgacha
saqlanib kelgan turli davrlarga m ansub b o ‘lgan m e’morlik yodgor-
liklarini taqqoslab bilish mum kin.
M e’morlik san ’atida geom etrik shakl va hajm lar asosiy ifoda va
tasvir vositasi hisoblanadi. Shularning turli xildagi nisbat va joyla-
nishlari, o ‘zaro kom binatsiyalari m a’lum m e’m orlik kompozitsiya-
sini tashkil etadi. Bu o ‘rinda Buxorodagi m ashhur Ismoil Som oniy
m aqbarasini olib ko‘raylik. Bu bino asosan to ‘rt yoqli prizm a va
yarim shar — gum bazdan tashkil topgan. U lar ham korlikda yago-
na m e’morlik kompozitsiyasini tashkil etadi. Bu geom etrik shakl
lar, o ‘z navbatida, dekorativ bezaklar hisobiga boyitilgan. M aqba-
ra devoridagi oq-qora soyalar esa uning badiiy qiym atini yana-
da oshirgan. Bu yodgorlikda o ‘rinli topilgan nisbatlar, dekorativ
elem entlarning o ‘z o ‘rniga tushganligi uni tugal badiiy asar dara-
jasiga ko‘targan.
M e’m orlik san’ati b ir necha turlarga b o iin a d i. Bular uy-joy qu
rish sa n ’ati, shahar qurish san ’ati, sanoat va suv inshootlari qurish
san ’ati ham da jam o at va m a’muriy binolar ko‘rish san ’atidir. Bu
lar ham o ‘z o 'rn id a yana qator turlarga ajraladi. Bu turlarning har
biri o ‘ziga xos funksiya va xarakterga ega b o ‘lib, ular binolarning
loyihasi, tashqi va ichki ko‘rinishi, badiiy bezatilishi bilan ajralib
turadi. H ar bir m e’m orlik yodgorligining qiym ati va go‘zalligi slni
yodgorlikning o ‘z maqsadiga, vazifasiga to ‘liq javob berishidadii.
M asalan, te atr binosining tashqi ko‘rinishi, badiiy bezaklari, mak-
tab yoki fabrika binosining tashqi ko‘rinishi, badiiy bezatilishulan
butunlay farq qilishi o ‘z -o ‘zidan m a’lum. Shuning uchim liain
19
qurilgan binoning funksiyasi va xarakteri uning tashqi va ichki
bezatilishida, k o ‘rinishida ifoda etiladi va bir-biridan ajralib turadi.
M e’morchilikdagi bu talablarni hisobga olmaslik uning kishi asabi-
ga tegish, charchatish hollarini keltirib chiqarishi m um kin.
Do'stlaringiz bilan baham: |