Rangtasvir. Tasviriy sa n ’atning ikkinchi b ir turi rangtasvir
san ’atidir. D evorlarga ishlangan turli rasm lar, polotnolarga chi-
zilgan surat, kino va te a tr dekoratsiyalari shu san ’at turiga k ira
di. R angtasvirda rang m uhim o ‘rinni egallaydi. A gar grafika
sa n ’atid a rang shunchaki yordam chi vazifani o ‘tasa, rangtasvim i
esa rangsiz ta sa w u r qilib b o ‘lmaydi. Rassom rang orqali borliqni
k o ‘rinarli obrazlarda tasvirlaydi, m akonning cheksizligini, u nd a-
gi narsalarning rang-barangligini, m oddiyligini, hajm ini ko ‘rsata-
di. R angtasvir asarlari y ana o ‘zining vazifasi va ishlanish uslubiga
k o ‘ra m o num en tal, dastgoh va dekorativ turlarga b o ‘linadi.
M onum ental rangtasvir m e ’m orlik bilan cham barchas bog'liq
bo‘lib, b u turdagi asarlar m ustaqil m azm uniga ega ham da ular-
da jam iyat hayotidan olingan m uhim voqealar aks ettiriladi. B un
day asarlar, odatda, uzoqdan k o ‘rishga m o‘ljallanganligi tufayli
obrazlarni iloji boricha um um lashtirilgan holda tasviriyga, m ay
da detallardan iloji boricha kam roq foydalanishga harakat qilinadi.
Ranglar ham birm uncha shartli olinadi, shunga qaram asdan u bor-
liq to ‘g ‘risida real ta sa w u r berishi kerak. M onum ental rangtasvir
me’m orchilikda m a’lum m iqdorda bezash vazifasini h am o ‘taydi,
shuning uchun ham uni b a ’zan m onum ental — dekorativ rangtasvir
deb h am yuritiladi. M onum ental rangtasvir asarlari bajarilish usuli-
ga qarab, o ‘z navbatida, b ir necha turlarga b o ‘linadi. Bular: freska,
mozaika va pannodir. Freska odatda devorga to ‘g‘ridan to ‘g‘ri su-
voq ustiga ishlanadi. Bolonka rangli tosh, shisha, b o ‘yalgan oyna,
sirli sopol parchalaridan ishlanadi. Devorga ishlangan surat yoki
o‘ym a naqshlar b a’zan h a r xil shakldagi ram kalar (to ‘rtburchak,
kvadrat, beshburchak va hokazolar) bilan chegaralangan bo'ladi
— bu pannodir. P anno dastlab alohida yuzada (xolstda, ganch-
da, yog‘ochda) ishlanib olinib bitgandan so‘ng devorlarda qoldiril-
gan maxsus o ‘rinlarga o ‘rnatiladi. Lekin m azm un jih atd an mustaqil
xarakterga ega b o ‘lishi ham m um kin. Ba’zi hollarda panno dast
lab xolstga m oy b o ‘yoq bilan ishlanib, keyin kerak boMgan o ‘ringa
yopishtiriladi.
D ekorativ rangtasvir m e ’m orchilik va amaliy san ’at bilan b o g '
liq b o ‘lib, asosan bezash vazifasini o ‘taydi. D ekorativ rang tasvirga
naqqoshlik san ’ati, teatr, kino dekoratsiyalari va qism an m o n u m en
tal rassom chilik ham kiradi. D ekorativ rangtasvir m onum ental
rangtasvir singari to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri devorga ishlanishi, panno, m o-
zayka tarzida b o ‘lishi m um kin. D astgoh rangtasvir hozirgi zam on
tasviriy sa n ’atida yetakchi o ‘rinni egallovchi san ’at turlaridan biri
hisoblanadi. O datda u maxsus ramkaga tortilgan m atolar ustiga
ishlanadi. Bunday rasm lar m olbert deb ataladigan alohida dastgoh-
da ishlangani uchun ham ularni dastgohli rasm lar deyiladi.
Bunday rassomchilik asarlari jam iyatda boMayotgan muhim
voqea va hodisalarni aks ettirishidan tashqari, shaxsning individu
al xislatlarini, intim kechinm alari, his-tuyg‘ularini to ‘liq ko'rsatish
im koniyatiga egadir. Shuningdek, ularda tabiatda boMayoljvui
o ‘zgarishlar o zining yorqin ifodasini topadi. Dastgoh ian}',tHsvii
9
m onum ental va dekorativ rang tasvirdan farqli o ‘laroq, mustaqil
aham iyatga ega, u boshqa biron san’atga bog‘lanmaydi. Dastgoh
rassomligi birm uncha kech paydo b o ‘lgan b o ‘lib, uning rivojlanish
davri Uyg‘onish davriga to 'g 'ri keladi. Hozirgi kunda esa tasviriy
san’at turlari ichida uning keng tarqalgan turlaridan biri hisobla
nadi.
0 ‘zbekistonda rassomchilikning bu turi asosan XIX asrning ik
kinchi yarm idan boshlab paydo b o ‘lgan. Hozirgi kunda u o ‘zbek
tasviriy san ’atida yetakchi o ‘rinlardan birini egallaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |