M s h. N u r m a t o V a, s h. T. H a s a n o V a rasm, buyum yasash va tasviriy faoliyatga


II.  7.  0 ‘ZBEK  SOBIQ  SOYET  SAN’ATI



Download 4,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/63
Sana30.12.2021
Hajmi4,97 Mb.
#92795
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   63
Bog'liq
Rasm buyumlar yasash va tasviriy faoliyat metodikasi. Nurmatova M.SH

II.  7.  0 ‘ZBEK  SOBIQ  SOYET  SAN’ATI
1918—20-yillarda  Toshkent,  Sam arqand  shaharlarida  badiiy 
m aktablar  ochildi.  Ularga  k o ‘plab  m ahalliy  yoshlar jalb  etildi.  In- 
qilobdan  keyingi  dastlabki  yillarda  rus  va  boshqa  millat  rassom- 
lari  faollik  k o ‘rsatdilar.  U lar yosh  milliy  kadrlarni  tarbiyalash,  xalq 
orasida  san ’atni  targ‘ib  etishda  faollik  ko‘rsatdilar.  Shu bilan  birga, 
o ‘zbek xalq san ’atini  o ‘rganish orqali  haqiqiy milliy san ’at nam una- 
sini  yaratishga,  o ‘z  asarlarida  davrning  m uhim  voqealarini  aks  etti- 
rishga  harakat  qildilar.  Shunday  rassom lardan  biri  O.K.Tatevosyan 
b o id i.  M ashhur rus rassomi V .K orovinning shogirdi b o ig a n  bu ras­
som   1915-yili  birinchi  bor 0 ‘zbekistonga  keldi.  U ning serjilo tabia- 
ti,  boy  m e’m orlik  yodgorliklari  yosh  rassomni  o ‘ziga  m ahliyo  etdi. 
0 ‘zbekistonda o ‘z  ijodiy  izlanishlari  uchun  katta im koniyatlar bor- 
ligini  his  qilgan  rassom  o ‘qishni  bitirgach,  butunlay  O ‘zbekistonga 
ko‘chib  keldi  va  o ‘zining  sermahsul  ijodini  boshladi,  yosh  rassom- 
larga  m urabbiylik  qildi.  U ning  inqilobgacha  b o ig a n   davrdagi  ijo- 
di,  asosan,  Sam arqandga  bagishlangan.  G avjum   ko‘chalar,  noz- 
n e ’m atga  to iib -to sh g an   bozor  ko‘rinishlari,  choyxonalar  rassom-
41


ning  ko‘pgina  asarlarining  m azm unini  tashkil  etdi.  Tatevosyan  ijo­
dida  yangi  davrni  boshlab  berdi.  Xalq  milliy  san ’ati  an ’analarini 
o ‘rgandi.  Inqilob  natijasida o ‘zbek xalqi  hayotida sodir b o ‘layotgan 
yangi  a n ’analar,  uning  m a’naviy  olamidagi  m uhim   o ‘zgarishlar, 
odam lam ing  m ehnatga  b o ‘lgan  m unosabati  rassom  asarlari da  b a ­
diiy ifodasini  topa boshladi.  Rassomning  «K om m una  o ‘quvchilari» 
(1918-yil)  asari  shunday  asarlardandir.  Bu  asarda  Tatevosyan  tu r­
li  millat  yigit  va  qizlarining  dalada  qizg‘in  m ehnat  jarayonida 
ifodalar  ekan,  d o ‘stlik,  tenglik,  ozodlik  g ‘oyalarini  ilgari  suradi. 
Yosh  respublika  vakillarining  ertangi  kunga  ishonch  bilan  boqi- 
shi,  ko‘tarinki  ruhda  m ehnat  qilayotganliklari  kuylanadi.  0 ‘zbek 
san’atining  dastlabki  taraqqiyot  bosqichi  20-yillarning  oxiri  va  30- 
yillarning  boshlariga to ‘g‘ri  keladi.  Bu  yillardan  boshlab  milliy  ras­
somlar  ko‘rina  boshladi.  U lar  o ‘zlarining  dastlabki  asarlari  bilan 
respublika  badiiy  ko‘rgazmalarida  ishtirok  etib,  badiiy  hayotni 
yanada  jonlantirdilar.  Bu  yillarga  kelib,  san’at  mavzusi  kengaydi. 
Do'stlik,  tinchlik,  m ehnat  go‘zalligini  kuylovchi  asarlar  yaratildi. 
Kishilarda sodir b o ‘lib  kelayotgan  m ehnatga  ko‘tarinki  munosabat- 
ni  aks  ettiruvchi  asarlar  yaratildi.  Talantli  rassom  Bahrom  H am - 
damiyning «Ish tugadi»  (1940)  deb  nom langan  kartinasi  shu  davrda 
kishilar  ongida  sodir b o ‘Igan  o ‘zgarishlar,  m ehnatga yangicha  m u- 
nosabat  o ‘z  ifodasini  topgan.  Ish  tugadi.  Lekin  odam lar uyga  sho- 
shilishmayapti.  U lar  qilingan  ishni  m uhokam a  qilib,  ertangi  kun 
rejasini  belgilashmoqda.  Asarda  ana  shunday  sodda  sujet  tasvirlan­
gan.  Lekin  rassom  shu  oddiy  hayotiy  lavhada  yangi  davr  odam - 
larining  yangi  jam iyat  qurish  ishidagi  jonbozligini  ko‘rib,  ulardan 
quvonadi va boshqalarni ham  shunga d a’vat etadi.  L. Abdullayevning 
«Yosh  shoir  uyidagi  uchrashuv»  deb  nom langan  asari  20—30-yil- 
lardagi  yoshlar  orasidagi  san’at  va  m a’rifatga  intiluvchi  yoshlari- 
ning  fazilatlarini  ochib berishga bag‘ishlangan.  Shoir yangi  she’rini 
stol  atrofldagi  o ‘rtoqlariga  o ‘qib  berm oqda.  Stol  usti  to ‘la  noz- 
n e’matlar,  y o aig 1  va  shinam   xona  farovon  turm ushdan  dalolat 
beradi.  Devordagi  surat,  guldonga  q o ‘yilgan  gullar  uy  egasining 
xarakterini  yoritishga,  uning  hayotni  sevuvchi,  go‘zallik  shaydosi 
ekanligini  ochib  berishga  xizmat  qiladi.  Bu  yillarda  0 ‘zbekistonda 
tug‘ilib  o ‘sgan  yoki  o ‘zga  o ‘lkalardan  kelgan  rassomlar  ham  badi­
iy  hayotda  faollik  ko‘rsatdilar.  U lar  0 ‘zbekiston  san’atining  taraq- 
qiyotiga  salm oqli  hissa  q o ‘shdilar.  A na  shunday  rassomlardan  biri
42


Aleksandr  Volkov  edi.  Farg‘onada  tu g ilib   o ‘sgan,  Moskva  badiiy 
m aktablarida ta ’lim olgan bu rassom shu yillarda o ‘zining barkamol 
asarlarini yaratdi.  D avr kayfiyati,  kishilarning hayotga b o ‘lgan  yuk­
sak  m unosabati  uning  asarlarida  o ‘zining  haqiqiy  poetik  obrazini 
kashf  etdi.  U ning  shunday  asarlari  ichida  «Choyxonada»  (1928), 
«Kultmagda»  (1931)  polotnolari,  «Paxta»  triptixi  o ‘zining  chuqur 
m azm uni  va  yuksak  badiiy  tili  bilan  ajralib  turadi.
0 ‘zbekistonda  samarali  m ehnat  qilgan  rus  rassomlaridan  biri 
Pavel  Petrovich  Benkov  edi.  U   o ‘zbek  sobiq  sovet  san’atining  ri- 
vojlanishiga,  milliy  kadrlarning  yetishib  chiqishiga  katta  hissa 
qo ‘shdi.  U   0 ‘zbekistonda b o ig a n   dastlabki  yillarida  Buxoro,  Xiva, 
Sam arqandga  atab  jud a  ko‘p  polotnolar  ishlagan.  Bular,  asosan, 
yarim  m anzara va yarim  maishiy janrda b o iib ,  ularda  rassom  kun- 
dalik xalq turm ushini  qadimgi  nodir m e’m orlik fonida ustalik bilan 
tasvirlaydi.  30-yillardan  boshlab  BenkoV  voqelikka  ko‘plab  e ’tibor 
bera boshlaydi.  X otin-qizlar hayotida sodir b o iay o tg an  o'zgarishlar 
uning  asarlarida  o ‘zining  badiiy  ifodasini  topadi.  «Dugonalar» 
(1940-yil)  deb  nom langan polotno  P.Benkovning  d o ‘stlik mavzusi- 
da yaratgan yirik asaridir.  Bu  asarda o ‘zbek va rus  qizining ishkom - 
da g‘arq pishgan uzum larni  tom osha  qilishayotgan paytining tasviri 
orqali  rassom  xalqlar  orasidagi  do‘stlikni  kuylaydi.  Asar  o ‘zining 
boy  koloriti,  obrazlar  harakatidagi  tabiiyligi  bilan  tom oshabinda 
yaxshi  taassurot  qoldiradi.
U rush  yillari  o ‘zbek  rassomlari  uch u n   katta  sinov  b o id i.  U lar 
g ‘oyaviy jihatdan  chiniqdilar.  Rassom  va  haykaltaroshlar front  g ‘a- 
labasi  uchu n  rag‘batlantira  oladigan  asarlar  yaratishga  harakat  qil- 
dilar.  U rush  yillarida  0 ‘zbekistonga  evakuatsiya  qilingan  Moskva, 
Leningrad,  Kiyev,  Xarkov badiiy institutlari,  ular bilan birga kelgan 
yetuk  san ’atkorlar  D .M oor,  V.Favorskiy  va  boshqalar  respublika 
badiiy  hayotini  jonlantirdilar.  0 ‘zbek  rassom larini  g‘oyaviy-badiiy 
asarlar  yaratishga  d a’vat  etdilar.  X alqning  G erm aniya  fashizmi  us- 
tidan  erishgan  olam shum ul g ‘alabasi bilan yakunlandi.  Tinch  quri­
lish yillari  boshlandi.
U rushda vayron  b o ig a n   shahar va  qishloqlarni  tiklash,  qishloq 
m ahsulotlarini  ko ‘paytirish  ishlariga  kirishdi.  0 ‘z  m ehn at  faoliya­
tini  doim   xalqlar,  partiyaga  bag ish lag an   sa n ’atkorlar  va  hayoti­
da sodir b o ig a n   bu  o ‘zgarishlarni  o'zlarining yorqin  polotnolarida 
aks  ettirishga intildilar.  Bu  davrdan boshlab  o ‘zbek san ’ati  ham   o ‘z
43


rivojlanishida  yangi  bosqichga  qadam   qo ‘ydi.  T o ‘laqonli,  g‘oyaviy 
yuksak,  badiiy  barkam ol  asarlar  yaratish  o'zbek  sovet  san ’atining 
bosh  yo‘nalishi  b o ‘lib  qoldi.  Inson  go‘zalligi,  tabiat  ulug‘vorligi 
rassom larim iz  polotnosida  o ‘z  ifodasini  topa  boshladi.  Bu  urush- 
dan  keyingi  yillarda  yaratilgan  A.Abdullayevning  A .Hidoyatov 
portreti  (1949),  Oybek  portreti  (1949),  L.Abdullayevning  «Qah- 
ram onni  kutib  olish»  (1947),  U.Tansiqboyevning  «Qayroqqum 
G ESida  tong»  (1957),  R.Ahm edovning  «Onalik  o ‘ylari»  (1958), 
R.Tim urovning  «Samarqand» 
(1958),  Y.Elizarovning 
« 0 ‘z- 
bekiston  adabiyot  va  san ’at  arboblari  guruhi  portreti»  (1959), 
N .Q oraxonning  «Oltin  kuz»  (1958),  V.Fadeyevning  «Soqchi  ayol» 
(1958),  M .Saidovning «Xirmonda»  (1958),  Ch.Axmarovning devo- 
riy  rasmlari  va  boshqalar  o ‘zbek  san ’ati  tarixida  o ‘zlarining  m u- 
nosib  o 'rn in i  egalladi  Respublikam iz  rassomlari  bu  davrdan  bosh­
lab  respublika  va  B utunittifoq  ko‘rgazm alarida  faol  ishtirok  etib, 
san’atim iz  ta ’sirchanligining  ortib  borayotganini  namoyish  etdi- 
lar.  Ayniqsa,  1957-yilda  M oskvada  b o ‘lib  o ‘tgan  B utunittifoq  b a ­
diiy  ko‘rgazmasi,  1959-yili  dekada  kunlari  tashkil  etilgan  badiiy 
ko‘rgazm alar  o ‘zbek  tasviriy  san ’ati  tarixida  m uhim   voqea  b o ‘ldi. 
Rassom larim iz  zam onaviy  m avzularda  g ‘oyaviy-badiiy  barkam ol 
asarlar  yaratib,  tasviriy  san ’at  muxlislari  dilini  xushnud  etdilar.
Bu  yillarda  haykaltaroshlik  borasida  ham  ko‘zga  ko‘rinarli 
yutuqlarga  erishildi.  F.G rishchenkoning  portretlari,  X .H usnid- 
dinxo‘jayevning  haykallari,  A.Kramskayaning  barelyefi  ham da 
P.Ivanovaning  hayvonlarni  aks  ettiruvchi  asarlari  bunga  misol  b o ‘- 
ladi.  60—70-yillardan  boshlab  o ‘zbek  san’ati  yangi  pog‘onaga  qa­
dam   q o ‘ydi.  Bu  davrda  faqat  keksa  rassomlar  ijodidagina  emas, 
balki  yoshlar  ijodida  ham  yangi  ifoda vositalarini  izlash,  asarni  tal­
qin  etishda  uning  em otsional  tom oniga  e ’tibor  berish  kuchaygan- 
ligi  yaqqol  ko ‘zga  tashlanadi.  Voqelikni  ko‘tarinki  ruhda  talqin 
etish,  chiziqlarning  ifoda  im koniyatlariga  alohida  e ’tibor  berish, 
rang  ta ’sirchanligini  oshirishga  intilish  bu  yillardagi  ijodkor- 
lar  izlanishining  m uhim   tom onini  belgilaydi.  Buni  B.Boboyev  va 
R .Choriyevlarning  rangtasvirlarida,  T.M uham edovning  karikatura- 
larida  k o ‘rish  m um kin.  0 ‘zbek  san ’ati  zafarli  yo‘lni  bosib  o ‘tdi.  U 
ko‘pm illatli  san ’atining  ajralmas  qismi  sifatida  insoniyatning  po r- 
loq  kelajagi  uch u n  xizmat  qilib  kelmoqda.
44



Download 4,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   63




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish