M. N. Majidov. S. X. Nasimov

Jadval

Moslashuvning yuqori darajasini asoslovchi omillar
(G.M.Chutkinaga ko‘ra)

Ijtimoiy mikro muhitning maqbul omillari	Moslashuvning yuqori darajasidagi bolalar guruhining mazkur omilga ko‘ra tasniflanuvchi to‘plam foizi
Tengdoshlar guruhidagi o‘z holatini to‘g‘ri anglash	97.8 %
Oilada tarbiyaning to‘g‘ri usullari	95.3 %
Oilada ziddiyatli holatlar yo‘qligi	94.4 %
1 –sinfga kelgunga qadar guruhda bolaning maqbul maqomi	86.9 %
Maktabga o‘qishga funksional tayyorlik	85.8 %
To‘liq oila	77.6 %
Kattalar bilan muloqotdan qoniqish	74.3 %
1-sinf o‘qituvchisining bolalarga munosabati ijobiy uslubi	59.8 %

Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, bolaning oiladagi hayotining o‘ziga xosligi, bolaga xos munosabatlari, ota-ona xulq-atvori uslubi, oiladagi mavjud iqlim kabi omil bolaning moslashish jarayonida katta ahamiyatga ega.
Oilada bolaga nisbatan avtoritar munosabat noaniqlikka, tengdoshlar bilan munosabatlarning buzilishiga olib keladi. Bola o‘z istaklarini umumiy maqsadlarga bo‘ysundirish va bo‘ysundirishga odatlanmagan.
Avtoritar munosabat qayd etilgan oilada mustaqillikdan bola butunlay mahrum bo‘ladi, ishonchsiz bola o‘sadi. Bunday oiladan chiqqan bolaga xos qarama-qarshi xatti-harakatlar unga tengdoshlari bilan muloqot qilish imkoniyatini bermaydi, u sinfda tobelik pozitsiyasini egallaydi.
Oilaviy munosabatlar uslubi, albatta, oilada bolani tarbiyalash uslubini belgilaydi. Eng jiddiy ijtimoiy muammo tajovuzkor oila tarzi, tajovuz har bir oila a’zosi qaratilgan bo‘ladi. Oila ichidagi tajovuz bolaning tajovuzkor turini shakllantirishga olib keladi. Bunday bola maktab tomonidan qo‘yiladigan me’yor va talablarga moslasha olmaydi.
Shunday qilib, oilaviy tarbiyaning barcha xususiyatlari moslashish jarayoniga, ya’ni tengdoshlari bilan munosabatlarga ta’sir ko‘rsatadi, bu esa bolaning maktabga psixologik moslashuvining muhim mezoni hisoblanadi.
Bog‘cha tarbiyachisi va 1-sinf o‘qituvchisining ish va pedagogik muloqot usullarining uzluksizligi bolaning yangi sharoitga moslashishida muhim rol o‘ynaydi. Bolalar bog‘chasi va maktab o‘rtasidagi uzviylik murakkab tuzilishga ega bo‘lib, uning asosini bolalar bog‘chasi va maktabda olib boriladigan ta’lim-tarbiya ishlari mazmunini belgilovchi dasturlar bog‘likligi tashkil etadi. SHu tufayli yangi maktab sharoitiga o‘tish bolalar uchun eng kam psixologik qiyinchiliklar bilan amalga oshiriladi.
Uzluksizlik maktabgacha ta’lim va maktabning pedagogik jarayonida ta’lim va tarbiyaning yagona, dinamik va istiqbolli tizimini amalga oshirish uchun sharoit yaratadi, bu esa shaxsning barqaror progressiv va yuqoriga qarab shakllanishini ta’minlaydi. Maktabgacha ta’lim va maktab o‘rtasidagi uzluksizlikning o‘rnatilishi katta maktabgacha yoshdagi va yosh maktab o‘quvchilarining ta’lim va tarbiya sharoitlarini yaqinlashtirishga yordam beradi. Shu bilan birga, bolalarning yangi sharoitlarga tabiiy kirishi ta’minlanadi, bu ta’lim va tarbiya samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Moslashish qiyinchiliklarining tez-tez uchraydigan sabablaridan biri o‘qituvchining bolalar bilan muloqot uslubining keskin o‘zgarishidir. Bolalarga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lsa ham, o‘qituvchi ko‘pincha pedagogik ta’sirning yanada qat’iy shakllarini qo‘llaydi; ular ko‘pincha bola tomonidan passivlikka olib keladigan, tashabbusni bostiruvchi, o‘z-o‘ziga shubha tug‘diruvchi shaxsiy adovat ifodasi sifatida qabul qilinadi. Ular bolalar bog‘chasi o‘qituvchi aloqa uslubi bilan farq yo‘q, shunday qilib, birinchi sinf o‘quvchilari bilan ish takomillashtirish bolalarga ta’sir shakllarini ko‘rib o‘qituvchilar o‘z ichiga oladi.
Maktabgacha ta’lim tarbiyachilari tomonidan tuzilgan va ular tomonidan boshlang‘ich maktab o‘qituvchilariga etkazilgan har bir bola va umuman guruh uchun ijtimoiy-psixologik xususiyatlar uzluksizlikni chuqurlashtirishning muhim usuli hisoblanadi.
Maktabga muvaffaqiyatli moslashish jarayoniga sinfdagi qulay psixologik iqlim katta ta’sir ko‘rsatadi. Bola sinfdoshlar orasida qiziqish va baxtli ekanini his qilishi kerak: u, albatta, ularning bahosiga, munosabatiga muhtoj, har bir kishi bolalarning obro‘si va ishonchini qozonishni xohlaydi. Bu erda o‘qituvchining roli juda katta. O‘qituvchining bolaga bo‘lgan munosabati unga va sinfdoshlariga bo‘lgan munosabatdan iboratdir. Maktabga moslashishning dastlabki bosqichida o‘qituvchining o‘quvchilarga munosabati asosan o‘qituvchi-o‘quvchi munosabatlarining qanday rivojlanishini, bolaning maktabga psixologik moslashuvini aniqlaydigan munosabatlarni belgilaydi.