M. Mirsaidov

Jahon savdosining Xeksher-Olin nazariyasiga muvofiq afzalliklari

Ta’kidlab o’tish kerakki, yuqoridagi misolda ishlab chiqarish-ning faqat bir omili - mehnat omili ko’rib chiqildi. Shved iqti-sodchilari E.Xeksher va B.Olin o’z tahlillarida, asosan ishlab chi-qarishning ikki omilini – kapital va mehnat omilini ko’rib chiq-dilar. Ularning ta’kidlashicha, ishlab chiqarish kapitali serob va kam ishchi kuchiga ega mamlakatlar kapital talab qiladigan to-varlar ishlab chiqarishda afzallikka ega bo’ladilar, ishchi kuchiga boy va kapitali etarli bo’lmagan mamlakatlar ko’p mehnat talab qiladigan mahsulotlar ishlab chiqarishda afzallikka egadirlar.
Shunday qilib, Xeksher – Olinlarning ta’kidlashicha, bu mamlakatlar o’z ishlab chiqarishlarida nisbatan katta hajmga ega bo’lgan omillarni talab etuvchi mahsulotlarni ustun darajada eksport qilishga intiladilar, chunki bu ishlab chiqarish omili-ning nisbiy arzonligi ancha past darajadagi sarflarni ta’min-laydi va uni jadal ishlatishga olib keladi.
Nisbiy afzallik nazariyasiga oid so’nggi tadqiqotlarda xal-qaro ayirboshlashning afzalligini aniqlashda ishlab chiqarish-ning beshga yaqin omili ilmiy tahlil uchun asos qilib olingan. Ular qatoriga moliya kapitali, inson kapitali, qishloq xo’jali-giga yaroqli erlar va boshqa tabiiy resurslar kiritilgan.
Nisbiy afzallik nazariyasida qo’llanadigan tushunchalar xal-qaro ayirboshlashning maqsadga muvofiqligini faqat ishlab chiqa-rish xarajatlaridagi sarflar bilan, ya’ni mahsulotlar taklif etilishi tomonidan izohlab beradi. Bunday bir tomonlama yonda-shuvga ko’ra, nisbatan jadal ayirboshlash iqtisodiy rivojlanish darajasi turlicha bo’lgan mamlakatlar o’rtasida olib borilishi kerak. Boshqacha aytganda, ishlab chiqarish xarajatlari kam bo’lgan mamlakatlar ishlab chiqarish xarajatlari yuqori bo’lgan mamla-katlar bilan iqtisodiy aloqalar qilishdan yanada ko’proq manfa-atdor bo’lishlari lozim bo’ladi. Lekin xalqaro savdodagi bugungi ahvol uning aksini ko’rsatmoqda. Hozirgi paytda aksariyat mamla-katlar xalqaro savdoda iqtisodiy qudrati o’zlariniki bilan teng bo’lgan sheriklar bilan ish olib borishni afzal ko’radilar. Xusu-san, AQSh, Yaponiya, Germaniya o’zaro bir-birlari bilan avtomo- billar, kompyuterlar, maishiy texnika, kimyo sanoati mahsulot-lari ayirboshlaydilar. Bu hodisani nisbiy afzallik nazariyasi nuqtai nazaridan izohlashga hojat yo’q.