M. Mirsaidov

Xalqaro savdoning ahamiyati va uning nazariy

asoslari
Xalqaro savdo xalqaro iqtisodiy munosabatlarning muhim va eng rivojlangan shakli hisoblanadi. Uning hissasiga xalqaro ayirboshlash hajmining 80%i to’g’ri keladi. 1999 yilda jahon bo’yicha eksportning umumiy hajmi 5610 mlrd. dollarni tashkil etdi, shu jumladan, rivojlangan mamlakatlar hissasiga 3752,35 mlrd. dollar va rivojlanayotgan mamlakatlar hissasiga 1494,3 mlrd. dollar to’g’ri keladi.
Xalqaro savdo mamlakatlar uchun ixtisoslashtirishni rivoj- lantirish, resurslar unumdorligini oshirish, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish bilan dunyo miqyosida ishlab chiqarish-ning umumiy hajmini oshirish imkonini beradi.
Iqtisodiy resurslar, ya’ni tabiiy, inson, investitsion re-surslar mamlakatlar o’rtasida bir xilda taqsimlanmaganligi xal-qaro savdoning rivojlanishiga turtki beruvchi muhim omil hi-soblanadi.
Turli xil tovarlarni samarali ishlab chiqarish turli xil texnologiyalar, resurslar kombinatsiyasini talab qiladi. Bu esa mamlakatda tovar ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorli-gini o’zgarib turishiga yoki ma’lum vaqt o’tishi bilan o’zgartirish-ga sharoit yaratadi. Xalqaro savdo ichki savdodan farqli ravishda qo’shimcha qiyinchiliklar bilan bog’liq:

1. 
   Davlat tomonidan ko’proq siyosiy nazorat o’rnatishga hara-kat qilinishi;
   
2. 
   Milliy valyutaning mavjudligi;
   
3. 
   Resurslar harakatini ichki harakatchanlikka nisbatan xal-qaro darajada pastligi.
   

Xalqaro savdo - xalqaro mehnat taqsimoti asosida yuzaga kela- digan turli mamlakat tovar ishlab chiqaruvchilar o’rtasidagi aloqa shakli bo’lib, ularning bir-biriga o’zaro qaramligini ifoda eta-di. Ilmiy-texnik rivojlanish ta’siri ostida turli mamlakatlar iqtisodiyotida tarkib o’zgarishidagi siljishlar - sanoatlashgan ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi va birlashuvi, milliy xo’ja-likning bir biriga bo’lgan ta’sirini kuchaytiradi. Bu, o’z nav-batida, xalqaro savdoni faollashtirishga yordam beradi. Jahon Savdo Tashkiloti tomonidan o’tkazilgan tadqiqot jahon ishlab chiqarish hajmining har 10% o’sishi jahon savdosi hajmining 16% o’sishiga to’g’ri kelishini va uning rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratishini ko’rsatdi.
Xalqaro savdo milliy iqtisodiyot va jahon xo’jaligi iqti-sodiy
o’sishining asosiy omillaridan biri bo’lib qolmoqda va shu bilan bir vaqtda, mamlakatlarning tashqi savdoga bog’liqligi ham oshib bormoqda.
«Tashqi savdo» iqtisodiy tushuncha bo’lib, bir davlat bilan boshqa bir davlatlar o’rtasida tovarlar va xizmatlarning to’langan importi va eksportidan tashkil topgan savdosini anglatadi.
Zamonaviy tashqi savdo faoliyati o’z xususiyatining turli-tu- manligi bilan ajralib turadi, u ma’lum bir tovar savdosiga ixtisoslashuvi bilan birga, tayyor mahsulotlar, mashina va usku-nalar, xom ashyo, xizmatlar, texnologiyalar va moliyaviy uskunalar savdosi bilan shug’ullanishni ham o’z ichiga oladi.
Xalqaro savdo keng ma’noda dunyodagi barcha mamlakatlarning umumiy savdo hajmini bildiradi. Tor ma’noda ayrim mamlakat-lar, mintaqalar, qit’alar tashqi savdosining umumiy hajmini ham ifodalaydi.
Xalqaro savdoning holati va rivoji quyidagi ko’rsatkichlar bilan ifodalanadi:

•