M. Mirsaidov

FAS (free alongside ship - «kema bortida xoli»), yuk ortib jo’natiladigan aniq port ham ko’rsatiladi. Dengiz yoki daryo orqali tashishda qo’llaniladi. Shu sababli shartnomada, masalan, «FAS Toshkent aeroporti» deb ko’rsatib bo’lmaydi. Sotuvchi tovar-ni portdagi yig’im va xarajatlarni to’laydi, tovarni bandargohda joylashtiradi. «Inkoterms-2000» tovarni olib chiqib ketish uchun zarur bojxona rasmiylashtiruvlarini bajarishni ham sotuvchi zimmasiga yuklaydi. Shundan keyingi barcha xarajatlar, tovarning tasodifiy nobud bo’lishi va shikastlanish xavfi, shu jumladan, kemaga ortish xarajatlari sotib oluvchi zimmasiga tushadi. Kema-ning kechikishi tufayli yoki tashuvchi majburiyatlarini o’z vaqtida bajarmaganligi oqibatida kelib chiqishi mumkin bo’lgan barcha xarajatlar ham sotib oluvchi zimmasida bo’ladi.

FOB (free on board - «bortda xoli»), yuk ortib jo’na-tiladigan punkt ham ko’rsatiladi. Bundagi shartlar FAS shartlari bilan bir xil, lekin

tovar sotib oluvchi yollagan kema bortiga sotuvchi hisobidan yuklanadi. Tovarning topshirilish payti uning kema chetanidan o’tkazilishidir. Eksport rasmiyatchiliklari, ya’ni litsenziya va boj xarajatlari sotuvchi hisobidan bo’ladi. Kema-ning kechikishi, tovar shtivkasi bilan bog’liq xarajatlar va ja-vobgarlik sotib oluvchi zimmasida bo’ladi.
G’ guruhidagi har uchala shartda sotib oluvchi sotuvchini kema keladigan muddatdan (FOB) yoki tovar tashuvchiga topshiriladigan sanadan vaqtida xabardor etishi shart, sotuvchi esa sotib oluv-chini tovar yuklanganidan xabardor qilib, unga yuklash hujjat-larini shartnomada ko’rsatilgan usulda topshirishi shart.

S GURUHI

(asosiy tashish xarajatlari to’langan)
CFR (cost and freigh - «qiymat va fraxt»), tayin etilgan port ham ko’rsatiladi. Bu usul dengiz yoki daryo transportida tashishda ko’l-laniladi. Ana shu shartga ko’ra sotuvchi tovar shartnomada tayin etilgan portga etkazib berilishini tashkil etadi va shu asnoda barcha xara-jatlarni o’z zimmasiga oladi. Tovarga bo’lgan mulk huquqining boshqaga o’tish payti-tovar sotuvchi yollagan kema bortiga ortilgan paytdir. Barcha bojxona rasmiyatchiliklari sotuvchi zimmasiga tushadi.