М. Г. Давлетш ин, Ш. Д устм ухам едова, М. М авлонов, С. Т уйчиева, М. Д ж ум абаева


колишини  асосан унинг ишга булган  кизикиш и белгилаб беради. У кув материалини тушу  ниш



Download 5,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet47/93
Sana02.07.2022
Hajmi5,06 Mb.
#730775
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   93
Bog'liq
Ёш ва педогогик психология

колишини 
асосан унинг ишга булган 
кизикиш и белгилаб беради. У кув материалини тушу 
ниш, 
эслаб колишиинх асосий 
ш арти хисобланади. 
)
5.3. У к у в ф а о л и я т и н и н г х у с у с и я т л а р и
Кичик мактаб ёш идаги бола укитувчиси билан яхши эмоционал м уносабатда 
булади. Шу давргача бевосита катталар рахбарлигида 
у
ёки бу ах б о р о тл ар н и
у злаш ти ри б келган булса, энди уз хохиш иродаси билан зарур м аълум отлар 
туп л аш га, уз олдига аник м аксад ва вазиф а куйищ га харакат килади. Боланинг 
ана шу фаоллиги хоти раси н и н г м уаяйн дараж ада ривож ланганлигини б и лд и рад и . 
О к а л о н а таш ки л к и л и н г а н та ъ л и м ж араён и м азкур ёш д аги бо л ал ар н и н г 
таф ак ку р и ни ж адал ри во ж л ан ти р ад и . Бу ёш даги бола бош ка даврларга нисбатан 
купрок нарсани узлаш тиради. М актаб таълим и укувчининг турм уш гарзини, 
иж тимоий мавкеини, синф ж амоаси ва оила му хит и дат и урнини узгартиради, 
У нинг вазифаси у к и ш д аи , били м о л и ш , к ун и км а за м ал ак ал а р н и эг а л л а щ , 
узлаш тириш дан иборат булиб колади.
К ичик мактаб ёш идаги болан и н г мухим хусусиятларпдан бири, унда узига 
хос эхтиёж ларнинг м авж удлигиднр. Бу эхтиёж лар уз мохиятига кура факат 
м уайян билим, куникма ва м алакаларни эгаллаш га каратилмай, балки укувчи лик 
истагини акс эттириш дан хам иборатдир. Шу эхтиеж лар асоси д а боланинг уз 
портф елига, ш ахсий укув к у роллари га, даре тай ёрлаш столига, китоб куйиш
ж аьон и га эга булиш , катталар д ек хар купи м актабга бориш истаги ётади.
М актабга биринчи бор келган бола уз фаолиятининг туб мохияти ва 
вазифасипи тула т у ш у н и б ет м а й д и , б а л к и хам м а м а к т а б га б о р и ш и к е р а к д е б
б и л а д и . 
К атталарнинг 
курсатм аларига 
амал 
килиб 
тириш коклик. 
билан 
м аш гулотларга 
кириш иб 
кетади, 
Орадан 
маълум 
вакт 
утгач, 
ш о д и ён а 
л а х за л ар н и н г та ас су р о ти кам айиш и билан м ак таб н и н г таш ки белгилари уз 
ахам и яти н и нукота боради ва бола уккш н и кундалик аклий м ехнат эк ан ли ги ни
англайди. Ш унда б о л а аклий м ехнат кун и км аси га эга б у л м ас а унинг у к и ш д ан
56


кунгли совийди, унда умидсизлик хисси вужудга келади, укитувчи эса бундай 
холнинг олдини олиш учун. болага таълимнинг уйин дан фарки, кизикарлилиги 
хакида маълумотлар бернши ва уни шу фаолиятга тайёрлаши керак. Таълимнинг 
мазмуни укувчининг билимларни эгаллашга кизикиши, уз 
аклий мехнати 
натиж асидан к аноатланиш хисси билан узвий богликдир. .Бу хис укитувчининг 
рагбатлантириши билан юзага келади ва укувчида сам аралирок ишлаш майили, 
истак ва иш тиёкини ш акллантиради. Болада пайдо булган ф ахрланиш , уз кучига 
ишонч хислари билимларни узлаш тириш ва малакаларни ривож ланиш ига хизмат 
килади. Кичик мактаб ёшидаги болаларни укитиш жараёни, укув фаолиятининг 
асосий компонетлари: укув вазиятлари, укув харакатлари, назорат зтиш ва 
бахолаш билан (В.В.Давидов буйича) таништиришдан бошланади. Бу борада барча 
предм етли харакатл ар аклий р и вож лан ти ри ш га кулай булган ш ароитда ам алга 
ош ирилиш и ж уда м ухим. Агар бола укув харакатларинн нотугри бажарса, бу 
унинг укув харакатларинн ё назорат ва бахолаш билан боглик, харакатларни 
билмаслиги, ёки уларни яхши згалламаганлигндан булиши мумкин. Боланинг 
мустакил 
равишда 
бажарган 
харакатлари 
натижаларинини 
уз 
хатги- 
харакатларининг хусусиятлари билан таккослай олишлари унда уз-узини назорат 
этиш лаёкати маълум дараж ада ш аклланганидан далолат беради.
Укувчилар ^куз фаолиятини жамоа фаолияти сифатида ташкил зтилишига 
куп вакт унчалик эътибор берилмади. Билимларни узлаштириш жараёни индивидул 
жараён деб хисобланган. Бунннг натижасида педагогик психологияда укувчиларнинг 
мустакил фикрлаши ва мустакил фаолияти ишнинг индивидуал шаклларидагина 
руёбга чикиши мумкин деб хисобланган. 
Лекин сунгги йилларда собик игтифок 
давлатларида, 
шунингдек, 
Польша 
,Германия 
каби 
мамлакатлардаги 
илгор 
укитувчиларнинг ишларида гурухий билиш фаолияти хар бир укувчига дарсда 
максимал фаоллик ва мустакилликни таъминланиши зарурлиги тасдикланган. Сунгги 
йиллардаги олиб борилиган тадкикотлар тафаккур мустакиллигини фаолият сифатида 
анъанавий тушунишга жиддий тузатишлар киритди.Укувчиларнинг узаро назорати ва 
жавобгарлигига асосланган гурухий укув фаолияти тафаккур мустакиллигини 
ривожланиши учун кулай шароитлар яратиши аникланган .
Таникли педагог ва психологларнинг илмий асарларида укувчининг укув 
фаолиятидаги мустациллиги учун шарт - шароитларни яратиш нихоятда ахамиятли 
эканлигн хакида фикрлар мавжуд. Шундай шарт - шароитлардан бири бошлангич 
даврда укув фаолиятини жамоавий фаолият сифатида ташкил етилншидир.
Куйидаги белгилар мавжуд булганда такдирдагина ишни жамоавий деб 
хисоблаш мумкин.
1. Укитувчи томонидан берилган укув вазифаси ёки алохида бир микрогруппа 
томонидан баравар бажариш кабул килинса.
2. Вазифаларни узаро таксимлаган холда биргаликда бирон-бир иш бажарилса.
3. Узаро назорат ва маъсулият мавжудлиги.
4. Ишларни таксимлашнн ташкил этиш ва унинг кечишини укувчиларнинг узлари 
назорат этишлари.
Фронтал ишда (маъруза хикоя килиб бериш , фронтал суровнома ва х.к...) бунда
57


укитувчи бутун синфга тенг равишда таъсир курсатишга харакат килади, Бундай 
холатда укувчи билан мулокот укитувчининг ташаббуси билан, лекин жуда кам 
микдорда амалга оширилади . Индивидуал ишда ( дарслик бнлан мустакил ишлаш, 
мисол , масала ечиш, махикдарни бажариш ва х.к...) укитувчи билан туф ид ан тугри 
мулокот йук- Бундай холда купинча укувчи - укувчи, яъни 
синфдоши билан 
мулокотга йул куйилмайди ёки чекланади. Шундай килиб, бугунги кунда даре таълим 
жараёнида 
укувчиларнинг 
жамоавий 
мулокоти 
имконятларидан 
етарли 
фойдаланилмайди. 
Даре 
укувчининг 
тулик 
мустакиллиги 
ва 
фаоллигини 
ривожлантиришда катта имкониягга эгадир. Укувчилар асга секинлик билан укув 
фаолиятининг субъекти сифатида янги имкониятларини узлари учун очиб борадилар. 
Бу жараёнда укувчи уз фаолияти самаралирок булиши учун уз-узини назорат этишга 
йуналтиришга 
харакат 
килади.Укув 
вазиятларида 
болалар 
айрим 
турдаги 
м асалаларни ечиш йуллари б и л а н та н н ш а д и л а р ва уларн и эга л л а г а н за х о ти
ан и к би р м аса л ал а р н и еч и ш д а ам алий ф ой д ал ан ад и л ар . Укув фаолиятида 
назорат ва уз-узини назорат этиш кичик мактаб ёшидаги укувчиларда укув 
х д р а к атл а р и н и м у с та к и л р еж ал а ш ти р и ш н ва б аж ар и ш н и шаклланишида жуда 
мухимдир. Тадкикотларнинг курсатишича, бошлангич синф Укувчиларининг 
м асалаларни ечиш даги айрим йул ва туш унчаларнн етарлича эгалламаганлиги бу 
туш унча ва йулларни ш акллантириш да 
болалар 
барча 
керакли 
укув , 
харакатларини 
баж ариш га 
ургатилм аганлигининг 
натижасидир. 
Болалар 
тафаккури ва нуткининг ривож ланиш ида овоз чикариб мулохаза ю ритиш нинг ва 
бу услубдан укув ж араёнида ф ойдаланиш нинг ахамияти к а п а . О воз чикариб 
м улохаза юритиш ва уз ечимини асослаб бериш аклий сифатларни усишига хизмат 
килиб, киши уз мулохазалари ва хатти-харакатини тахлил этиши ва англаш ини 
ривожлантиради. Кичик мактаб ёш идаги укувчиларда аклий ва укув материалини 
узлаштириш имкониятлари анча юкори хисобланади. Тугри ташкил этилган 
таълимда бу ёшдаги болалар урта мактаб дастурида курсаталган билим ларга 
нисбатан купрок би лим ларни туш униш лари ва узлаш тнриш лари м умкин. Кичик 
мактаб ёшидаги болаларнинг узига хос хусусиятларидан яна бири ш ун даки , шу 
д а в р д ан бош лаб, укув м ате р и ал и н и узлаштирмасликнинг дастлабки белгилари 
кузга ташланади. Кичик мактаб ёш ида паст узлаштириш сабаблари ва укишидаги 
кийинчиликлар куйидагилар билан богликдир: 1) билиш жараёнларининг етарли 
дараж ада ривожланмаганлиги; 2) эркин ва мустакил харакат килиш дараж асининг 
пастлиги; 3) мотвайион сохаларининг етарли ривожланмаганлиги; 4) оила 
тарбиясидаги, оилавий муносабатлардаги камчиликлар; 5) мактаб таълими ва 
тарбиясидаги камчиликлар; 6) узаро мулокот ва муносабатдаги камчиликлар; 7) 
шахе хусусиятлардаги огиш иш лар.К ичик мактаб ёшидаги болалар укишидаги 
киёинчиликлар бола ш ахсининг барча шахеий, билиш , м оти вац и он ва х и сси й ва 
и ро д ави й с о х а л ар д а ак с эта д и .Б у к и й и н ч и л и кл ар у заро б и р -б и р и билан 
б о гл и к .Б и р ки й и н ч и л и кн и б а р та р аф эти ли ш и иккинчи к и й и н ч и л и кн и хам 
к ам ай и ш и га олиб к елад и . Н .С .Л е й т е с мулохазаларига кура инсон ёши улгайган 
сари аклий ривожланиш даражаси бирмунча кутарнлишн, укувчанлик хусусияти эса 
бирмунча пасаяди. Кичик мактаб ёшидаги болаларнинг укувчанлиги, албатта, усмир 
ва успиринларга нисбатан юкори, лекин усмир ва успиринларнинг аклий
58


ривожланганлиги бошлангич синф укувчиларига нисбатан юкоридир. Укитувчининг 
муносабат услуби укувчининг фаоллигига бевосита таъсир курсатади. Кичик мактаб 
ёшидаги укувчи фаоллигининг асосан уч хил куриниши мавжуд булиб, булар: 
жисмоний, психик ва ижтимоий фаолликдир.
Укитувчининг даре жараёнида хар бир укувчига таъсир курсатиши учун кулай 
имконняти бор. Укув ф аолиятининг бош ланиш и ж араёнида боланинг катталар ва 
тенгдошлари билан киладиган муомала-муносабатлари янгича туе ола бошлайди. 

Download 5,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish