А£ли заиф болалар— урганиш, тарбия ва таълим манбаи



Download 31,68 Kb.
bet1/3
Sana24.02.2022
Hajmi31,68 Kb.
#193022
  1   2   3
Bog'liq
6-amaliy mashgulot

А£ЛИ ЗАИФ БОЛАЛАР— УРГАНИШ, ТАРБИЯ ВА ТАЪЛИМ МАНБАИ


Олигофренопедагогика фанининг мавзу баµси аіли заиф болалар таълим-тарбияси, улардаги нуісонни тузатиш дефектология фанининг алоµида эътибор бериб келган соµасидир. Аіли заифликнинг енгил даражаларида бу нуісон ташіаридан іараганда унча кґзга ташланмайди. Бундай болаларни одатдаги нуісонни тенгіурларидан ажратиб олиш µам кґп µолларда іи-йинчилик туІдиради. Баъзи µолларда тегишли таълим-тарбия амалга оширилмаса, бундай болалар педагогик іаровсиз болалар сафига кириб іоладилар. Кґп µолларда енгил даражадаги аіли заифлик µоллари илк ёшларда аниілаб олинмаслиги натижасида ривожла-ниши оріада іолган, сустлашган болаларга аралаштириб юборилади. Нуісонли болаларни диагностика килиш ишларидаги хатоликлар баъзи µолларда кґнгилсиз натижаларга олиб келиши мумкин. Масалан, оммавий мактабга тушиб іолган аіли заиф бола нуісонсиз тенгіурлари сингари улар билан бирга ґіув материал-ларини ґзлаштира олмайди. ¤з ваітида малакали ёрдам олмагандан кейин борган сари бундай болаларнинг билим савиялари пасайиб, сурункали ґзлаштирмовчилар іаторига кириб іоладилар. Худди шу тарзда аіли заифлар іаторига нотґІри іґшиб іґйилган нуісонсиз бола сунъий равишда ґз ривожланишида оріада іола бошлайди. Чунки нуісонли болалар таълими материаллари унга енгиллик іилади, у ґз онг-билим доирасига мос билим олмаслиги натижасида унинг аілий ривожланиши секинлашади. Ердамчи мактаб дастури материаллари элементар, содда мазмунда тузилганлиги учун нуісонсиз болаларнинг билишга бґлган талабларини іондира олмайди. Боланинг аілий ривожланишигина эмас, балки умумий ривожланиши µам оріада колади. Айниіса, шахсий сифатлари нотґІри шакллана бошлайди. Булардан ташіари, бундай болаларнинг ота-оналарига µам оІир руµий таъсир етказилади. Бундай нохуш, кґнгилсиз µолатлар аіли заифликнинг моµиятини тушуниб етмаслик натижасида содир бґлади. Шунинг учун олигофренопедагогикада аіли заифлик масаласи алоµида ґрганишни талаб этадиган мавзулардан биридир. Аіли заифлик деганда меъёрий руµий ривожланишдан четлашиб, µаіиіий, реал аілий нуісонликка олиб келувчи µолат тушунилади. Бундай µолат «аіли заифлик» номи билан атала бошланди. Бу ерда «аіли іолоілик» билан «аіли заифлик» тушунчаси орасида µеч іандай фарі йґк. Аммо кейинги йилларда «аіли іолоілик» тушунчасига эътибор кучаймоіда. Кандайдир илмий асослар етарли бґлмаса-да, турли манбаларда баъзан бир-бирларини тґлдирувчи фикрлар учраб туради. «Аіли заиф» ёки «аіли кам» тушунчаларида аілнинг етарли эмаслиги іайд этилади. «Аіли іолоі»ликда эса аілнинг етарли эмасдигини эътироф этиш билан бирга, аілнинг ривожланиш имкониятларини инкор этмайди. Чунки секинлашиш, оріада іолиш деганда ривожланиш тґхтаган деган маъно келиб чиімайди.
Сґнгги йилларда аіли заифлик моµиятини тушунтиришда маълум руµий касалликлар эмас, балки іобилиятларининг ривожланмаслиги асосида келиб чиіадиган хулінинг бузилишидир, деб кґрсатиш одат тусига кириб іолмоіда. Шулар асосида нотґІри µолда «аілий іолоілик» тушунчаси кенгайтирилиб, унга педагогик іаровсиз болалар, руµий ривожланиши сустлашган болалар, µуіуі-тартиб нормаларини бузувчи болалар µам киритилмоіда.
Аіли заифликнинг моµиятини нуісоннинг моддий асоси билан боІлаб, бунга бош миянинг органик бузилиши сабаб б´лади. Бошіача айтганда аіли заифликнинг моддий асоси сифатида касалланган бош мия эътироф этилади. Бу касаллик натижасида боланинг билиш фаолиятлари кенг маънода бузилиб, аілий ривожланиш тезлиги, самарадорлиги пасаяди. Бош мия касалликлари сабабини келиб чиіишига кґра ички (эндоген) ва ташіи (экзоген) сабабларга бґлишимиз мумкин. Аіли заифликни келтириб чиіарувчи сабаблар турли илмий, услубий, психолого-педагогик ва тиббий адабиётларда турлича баён этилади. Бу сабабларни іискача іуйидагича тарзда ифодалашимиз мумкин:
1. µомила даврида турли салбий таъсир этувчи инфекция, интоксикация ва жароµатлар;
2. ТуІилиш ваітидаги жароµат ва асфиксия;
3. Чаіалоінинг илк ёшида салбий таъсир этувчи юіумли интоксикация, овіатланишнинг бузилиши ва бошіалар;
4. Турли ирсий йґл билан авлоддан-авлодга ґтадиган ген, хромосома касалликлари.
Аіли заиф болалар бош мияси чуіур зарарланганлиги сабабли барча олий асаб фаолиятлари бузилган бґлади. Патологик бузилишлар шартсиз рефлексларнинг µосил бґлишида µам намоён бґлади. Бу бузилишлар бош миянинг іґзІалиш ва тормозланиш жараёнларида µам ґз аксини топади. µатто икки сигнал сис-темаларининг ґзаро алоіаларида бузилишлар кґзга ташланади. Рус дефектолог ва психологлардан Л. С. Выготский, Л. В. Занков, Г. Е. Сухарева, Г. М. Дульнев, Т. А. Власова F.Шоумаров, К. Мамедов. П. Пулатова ва бошіалар томонидан таъкидланишича, аіли іолоіликда руµий нуісон мураккаб тузилишга эга экан. Уларнинг кґрсатишича, бир томондан бир-ламчи нуісон таъсирида оддий аілий жараёнлар бузилса, иккиламчи нуісон сифатида руµиятнинг олий шакллари, хотира, характер белгилари бузилар экан.
Олигофренопедагогиканинг махсус марказида турадиган манба нуісоннинг ґзи эмас, балки у билан боІланган бузилган руµий µолатлардир. Шу билан бирга биз аіли заиф деб бу µолатнинг турІунлигини µам тушунамиз. Мана шу мезоннинг бор ёки йґілигига іараб аіли іолоіликнинг бошіа унга ґхшаш турлардан фарілашимиз лозим. Аіли іолоіликнинг асосий белгилари:
а) бош мияда органик бузилишнинг мавжудлиги;
б) билиш фаолиятларининг умумий, чуіур бузилганлиги;
в) билиш фаолиятлари бузилганлигининг турІун характердалиги.
Аіли заиф болалар гуруµига іуйидаги болалар кирмайди:
а) аілий ривожланмаганлик бош миянинг органик бузилишлари билан боІлиі бґлмаган педагогик іаровсизлар;
б) руµий ривожланиши оріада іолган болалар;
в) аілий жиµатдан саіланган бґлиб, чуіур нуті камчиликлари бґлган болалар;
Амалиётда баъзан бош мияси зарарланган болаларни аіли заифлар іаторига іґша олмаймиз. Бундай µолларда бош мия зарарланишлари билиш фаолиятларининг бузилишига олиб келмайди.
Хозирги даврдаги олигофренопедагогларимиз биологик омилларга катта эътибор берибгина іолмай, балки таълим-тарбия, атроф-муµитга µам алоµида эътибор берадилар. Ёрдамчи мактабларнинг бошланІич синфларидаги (коррекцияловчи) тузатувчи-тарбияловчи таълим таъсирида аіли заиф болалар руµий жараёнларида жуда катта силжишлар юз беради.
Хозирги ваітда ёрдамчи мактабларимизда асосан аіли заифликнинг енгил даражаси — дебил болалар таълим оладилар. Булар бир тоифага кирмайдиган боµалардир. Булар орасида амалда сођ ва касалликлари давом этувчи болалар µам учрайди.
Амалда соІ болалар тоифасига аілий нуісонлар илк ривожланлш даврида касалликка чалиниб, касалликларининг ривожланиши тґхтаган болалар киради. Бундай болаларнинг кейинги аілий ривожланиши нуісон асосида давом этади. Аммо булар амалдаги cof болалардир. Олигофрен болалар бу тоифанинг асосий, типик вакилларидир. Бу болалар ёрдамчи мактаб ґіувчиларининг асосий іисмини ташкил этади. Ёрдамчи мактаб ґіувчиларининг иккинчи тоифасини аілий нуісонлиликни келтириб чиіарган касалликлари давом этадиган болалар ташкил этади. Бундай болалар маълум ривожланиш давригача меьёрида ривожланиб, кейинчалик касалликка чалинганлардан иборат. Сґнгги йилларда табиий фанларнинг ривожланиши асосида олигофрениянинг этиологияси ва патогенези µаіидаги маълумотлар янада кенгайди.
Г. Е. Сухареванинг (1965, 1972) таснифномаси бирмунча кенг таріалган. Г. Е. Сухарева томонидан олигофрениянинг куйидаги шакллари ажратилган:
I. Эндоген характердаги олигофрения (даун, микроцефалия).
II. Эмбрио ва фетопатия (юіумли касалликлар, захм, гармонал бузилишлар).
III. Турли зарарли таъсирлар оіибатида келиб чиіадиган олигофрения.
£атор олигофрения таснифномалари клиник-патогенетик принцип асосида тузилган. Буларга рус психолог, дефектологлардан М. С. Певзнер (1959, 1965, 1979), С. С. Мнухин (1961), О. Е. Фрейеров (1964), Д. Е. Мелехов (1965), Г. Е. Сухарева (1965), Д. Н. Исаев (1970)ларни, Республикамиз психолог дефектологлари F. Шоумаров, К. Мамедов, П. Пулатовалар фикрларини кґрсатиш мумкин.
М. С. Певзнер таснифномасида асосий нуісон тузилиши билан бирга нейродинамик, психопатологик ва бошіа бузилишларни ажрата олиш имкониятлари берилган. Олигофренияни бундай таснифлаш улар билан олиб бориладиган психолого-педагогик тузатиш усулларини белгилашга яхши ёрдам беради. М. С. Певзнер олигофрениянинг іуйидаги асосий турларини ажратиб кґрсатади:
1. Олигофрениянинг мураккаблашмаган тури.
2. Нейродинамик жараёнлари бузилган олигофрения

  1. Хуліи психопат характер касб этувчи олигофрения.

4. Турли анализаторлари бузилган олигофрения.
5. Пешона іисм етишмовчиликлари яііол кґриниб турувчи олигофрения.
Олигофрениянинг мураккаблашмаган турида іґпол руµий, жисмоний бузилишлар деярли учрамайди. Бундай болалар одатда меµнатсевар, интизомли бґладилар, уларнинг асаб системалари турІундир. Бирор иш бажарганда улар етарли даражада диііатларини бир жойга йиІа оладилар. µиссиётлари µам нисбатан саіланган. Мактабда, оилада турли юмушларга ёрдам берадилар. Ёрдамчи мактаб дастур материалларини муваффаіиятли ґзлаштирадилар. Мураккаблашмаган олигофренияда неврологик бузилишлар, тана тузилишидаги номутаносибликлар жуда кам учрайди.
Нейродинамик жараёнлари бузилган олигофренларда аілий нуісон іґзІалувчанлик ёки тормозланувчанлик билан бирга келади. Аілий фаолият диііатнинг таріоілиги, импульсивлиги, µаракат тизимларнинг бузилганлиги натижасида янада кґпроі бузилади,
Тез-тез бґлиб турадиган бош оІриІи, вегетатив дистония, невроз характердаги бузилишлар, аілий фаолият жараёнларига ґзининг салбий таъсирини ґтказади. Бу тоифага апатик-динамик бузилишлари бґлган олигофренларни µам киритиш мумкин. Хуліи психопат мазмун касб этувчи олигофренларда жинсий интилишларнинг бузилиши, дайдиб юришга мойиллик, ґІриликка ружу іґйиш µолатлари кґриниб туради. Бундай нуісонлар асосан менингоэнцефалит, менингит, бош мияси жароµат олган олигофренларга хосдир.
Бош мия органик бузилишлари натижасида келиб чиіувчи аілий нуісон билан бирга маълум анализаторларнинг жароµатланиши µам юз бериши мумкин. Аілий нуісон кґриш, эшитиш, нуті ва µаракат тизимидаги нуісонлар билан бирга келади. Баъзи µолларда аілий нуісон марказий фалажлар билан іґшилиб µам келиши мумкин. Бунинг сабаблари турли-туман, бґлиши мумкин. Организмда модда алмашинувининг бузилиши, резус фактор, генетик нуісонлар µам бундай турдаги олигофрениянинг келиб чиіишига сабаб бґлиши мумкин.
Аілий нуісон пешона іисм камчиликлари билан бирга келганда билиш фаолиятининг маісадга мувофиілиги іґпол бузилган бґлади. Айримларида пассивлик, бґшанглик, сґзсиз бґйсуниш кґзга ташланса, бошіаларида уятсизлик, кайфиятнинг сабабсиз устунлиги, тез-тез диііатнинг таріалиб туриш µоллари учраши мумкин. Бундай болалар нутіи ташіи томондан жуда "бой, сермазмун бґлиб туюлса-да, аслида уларга ґзларининг гапларини тушунмаслик, бировларнинг фикрларини іайтариш, ґзларига таніидий іарамаслик хислатлари хосдир. Салбий таъсирларнинг бола организмига икки ёшидан кейинги таъсиридан келиб чикадиган олигофрения деменция деб юритилади. Деменцияни келтириб чиіарган сабаблар, унинг кечиш хусусиятлари, асоратларига іараб органик, эпилептик ва ши-зофреник деменция турларга ажратилади.
Барча ёрдамчи мактаб ґіувчиларини амалий маісадда икки гуруµга бґлиш мумкин.
Биринчи гуруµга ривожланиш даврининг маълум босіичларда бош мияси зарарланиб, нуісон асосида ривожланаётган амалдаги соІ болалар кирса, иккинчи туруµга эса мактаб таълими даврида µам касалликлари давом этиб борувчи болалар киради.
Иккинчи гуруµга эса µаётда, таълим-тарбия жараёнида касалликлари давом этувчи аілий нуісонлилар киради. Бундай касалликларга
- мисол іилиб асаб системасининг ревматизми, бош мия
- захми, эпилепсия (тутіаноі), шизофрения, гидроцефалия ва бошіалар киради.
Аілий нуісоннинг чуіурлигига іараб олигофренияни уч даражага ажратилади: дебиллик, имбециллик ва идиотлик. µар іайси даража µаіида іисіача тґхталиб ґтамиз.

Download 31,68 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish