|
a' =ъ ! ^ ^ ~ * т21*)
(418)
4.18 ifodadan foydalanish va uning yordamida zo'riqishlar chizmasini chizish
quyidagi belgilash yordamida osonlashadi
a ^ K ' - N
(4.19)
bunda
K \
ning miqdori 4.5 jadvaldan — va — nisbatlarga moslab olinadi.
В
в
60
4.4-jadval
Kz Kx
va
Kr
k o effitsiy en tla m in g q iym atlari
x/B nisbat
г
H
0
0,25
0,5
1,0
1,5
2,0
к г
к ,
x .
к г
K x
К.
к .
К ,
к ,
К ,
К,
Кг
К
,
к .
К г
К
,
к .
0,00
1,00
1,00
0
1,00
1,00
0,50
0,56
0,32
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,25
0,96
0,45
0
0,90
0,39
0,23
0,50
0,35
0,30
0,02
0,17
0,05
0,00
0,07
0,01
0,00
0,04
0,00
0,50
0,82
0,28
0
0,74
0,19
0,16
0,48
0,23
0,25
0,08
0,21
0,13
0,02
0,12
0,04
0,00
0,07
0,02
0,75
0,67
0,08
0
0,61
0,10
0,13
0,45
0,14
0,20
0,15
0,22
0,16
0,04
0,14
0,07
0,02
0,10
0,04
1,00
0,55
0,04
0
0,51
0,05
0,10
0,41
0,09
0,16
0,19
0,15
0,16
0,07
0,14
0,10
0,03
0,13
0,05
1,25
0,45
0,02
0
0,44
0,03
0,07
0,37
0,06
0,12
0,20
0,11
0,14
0,10
0,12
0,10
0,04
0,11
0,07
1,50
0,40
0,01
0
0,38
0,02
0,06
0,33
0,04
0,10
0,21
0,06
0,11
0,13
0,09
0,10
0,07
0,09
0,08
1,75
0,35
0,00
0
0,34
0,01
0,04
0,30
0,03
0,08
0,20
0,05
0,10
0,14
0,07
0,10
0,08
0,08
0,08
2,00
0,31
0
0,31
0,03
0,28
0,02
0,05
0,17
0,02
0,06
0,13
0,03
0,07
0,10
0,04
0,07
3,00
0,21
0
0.21
0,02
0,20
0,01
0,03
0,14
0,01
0,03
0,12
0,02
0,05
0,10
0,03
0,05
4,00
0,16
0
0,16
0,01
0,15
0,02
0,12
0,11
0,09
5,00
0,13
0
0,13
0,12
0,10
0,10
6,00
0,11
0
0,10
0,10
Ixtiyoriy
shakldagi
tasm asim on
y u k la r ta’sirida zo'riqishni aniqlash
uchun ularni to'rtburchak va uchburchak shaklidagi qismlarga ajratish lozim.
Teksliirilayotgan
M
nuqtalagi zo'riqishning umumiy miqdori esa ajratilgan
qismlardagi zo ’riqishlami jamlash hisobiga bajariladi.
4.17-rasmda ana shunday yuklami qismlarga ajratish usuli tasvirlangan.
M
i l !
p“
4 . 1 6 -
rasm . U ch b u rch ak
sh ak ld ag i ta sm asim o n yuk
ta ’sirid ag i z o ’riqishni an iq lash
4 .1 7 -rasm . Ix tiy o riy sh ak ld ag i
tasm asim o n y u k t a ’sirid an
z o ’riq ish
G ru n tn in g
sof
o g'irligi
ta’siridan
zo'riqishi
barcha tomonga teng
tarqalgan bosim ostida yuz beradi deb qaraladi. Bu bosimning qiymati kuzatilayotgan
M
nuqta chuqurligidan grunt sathigacha bo'lgan qatlam og'irligiga tengdir.
Agar grunt yotiq sirtli bo'lsa, zo'riqish miqdori chuqurlik bo'ylab ortib boradi.
Ushbu holda suv sathidan yuqorida joylashgan bir jinsli grunt qatlamining zo'riqishi
quyidagicha aniqlanishi mumkin (4.18-rasm):
crz = y -z
Suv sathidan pastdagi grunt qatlamlari esa
Y
4
~Yc
a.
= —------
1
+e
(4.20)
(4-21)
Gruntning
sof og'irligidan
zo'riqishi
chuqurlik
bo'ylab
gidrostatika
qonuniyatiga b o ’ysinib uchburchak shaklida o ’zgaradi deb qabul qilingan.
Serqatlam gruntlar uchun Л/nuqtadagi zo'riqish quyidagicha hisoblanadi:
= ' L r , hi
(4.22)
bunda
у - i
qatlamdagi gruntning zichligi;
Қ -
shu qatlamning qalinligi;
л -qatlam lar soni.
62
4 . 5 - j a d v a l
Uchburchak shaklidagi tasmasimon yuklar ta’sirida zo’riqishlarni aniqlashdagi
K\
koeffitsiyentning qiymatlari
7
x/B qiymatlari
-1,5
-1,0
-0,5
0
0,25
0,5
0,75
1,0
1,5
2,5
3,5
0,00
0,000
0,000
0,000
0,000
0,250
0,500
0,750
0,500
0,000
0,000
0,000
0,25
0,001
0,075
0,256
0,480
0,643
0,424
0,015
0,003
0,000
0,50
0,002
0,003
0,023
0,127
0,263
0,410
0,477
0,353
0,056
0,017
0,003
0,75
0,006
0,016
0,042
0,153
0,248
0,335
0,361
0,293
0,108
0,024
0,009
1,00
0,014
0,025
0,061
0,159
0,223
0,275
0,279
0,241
0,129
0,045
0.013
1,50
0,020
0,048
0,096
0,145
0,178
0,200
0,202
0,185
0,124
0,062
0,041
2,00
0,033
0,061
0,092
0,127
0,146
0,155
0,163
0,153
0,108
0,069
0,050
3,00
0,050
0,064
0,080
0,096
0,103
0,104
0,108
0,104
0,090
0,071
0,050
4,00
0.051
0,060
0,067
0,075
0,078
0,085
0,082
0,075
0,073
0,060
0.049
5,00
0,047
0,052
0,057
0,059
0,062
0,063
0,063
0,065
0,061
0,051
0,047
6,00
0,041
0,041
0,050
0,051
0,052
0,053
0,053
0,053
0,050
0,050
0,045
4.5. Zam in s irtid a g i zo‘ riqish
Yuqoridagi bandlarda naql etilgan masalalar, asosan, egiluvchan qurilmali
poydevorlar zaminida tarqaluvchi zo'riqishlarga oid edi. M a’lumki, bunday
poydevorlar tag yuzasi grunt cho'kishiga monand ravishda egiluvchan qobiliyatga
egadir. Hisoblashlaming ko'rsatishicha mazkur holatdagi zo'riqishning grunt
sirtidagi miqdori poydevor tagidagi yukning qiymatiga
teng bo’ladi.
Gruntdan
barpo
etiluvchi
inshootlar,
turli
ko'tarm alar va xokazolardan uzatiluvchi yulclar, odatda,
yuqoridagi xususiyatga egadirlar.
Agar poydevor bikr qurilmali
bo'lsa, u holda
uning ostidagi gruntda zo'riqishning takroran bo'linishi
yuzaga keladi.
Bunday holatni keltirib chiqaruvchi sabablardan
biri poydevor tagi va uning atrofida joylashgan gruntning
notekis cho'kish xususiyatidir
Mazkur masalani nazariy yechimi markaziy yuk
uzatuvchi aylana shaklli mutloq bikr poydevor uchun J.
Bussinesko toionidan quyidagicha hal etilgan
N ...
4.18-rasm. Gruntning sof
og’irligidan zo’riqish
‘ Ғ Г ;
(4.23)
bunda
- aylana shaklli poydevor tag yuzasi bo'ylab tarqaluvchi bosim;
r -
poydevor tag yuzasining radiusi;
I
- poydevor markazidan
r
radius ko'lamidagi istalgan nuqtagacha bo'lgan
masofa.
Aylana shakldagi bikr poydevordan nomarkaziy
yuk
uzatish masalasining
yechimi prof. K. YE. Yegorov tamonidan hal etilgan:
3 ^ + 1
2к Г
т
[
г
(4.24)
Bunday poydevorlarga oid amaliy hisoblash ishlarini bajarishda quyidagilarga
rioya qilinadi:
a) agar poydevor markaziy yuk larqatsa uning ostidagi zo'riqish ko'lam i
to 'g 'ri to'rt burchak shaklda;
b) agar poydevor nomarkaziy yuk tarqatsa - trapetsiya shaklida deb qabul
qilinadi.
G ru n t zo‘riqishini
aniqlashdagi ta jrib a usullari. Yuqoridagi nazariy
ifodalami amaliy tekshiruv ishlari tajriba yordamida olib boriladi. Ularni ikki turga
ajratish mumkin.
1.
Tajribaxona va dala sharoitlarida asliy gruntlami yuklash orqali zo'riqishni
aniqlash.
64
2.
Gruntga monand bo‘lgan yaltiroq ashyo bilan almashtirib, yorugMik (optik)
asboblar yordamida zo ’riqish holatini o ’rganish.
Birinchi usul, ya’ni gruntni yuklash yordamila tajriba o'tkazish birmuncha
qiyinliklar bilan bog'liq. Bu qiyinchiliklar grunt va oMchov asboblarining zichliklari
muqobilligini
va
ularning
bir
m e’yordagi
dcformatsiyasini
ta’minlashda,
shuningdek, oMchov asboblarini nihoyatda kichik o'lchamda yasalishini bajarishda
namoyon bo'ladi.
Zo'riqishni optik asboblar yordamida o'rganish usullari yaltiroq ashyolaming
zo'riqish holatida qo'sh nur qaytarish qobiliyatiga asoslangan. Agar yuklangan yupqa
oyna yoki jclatin bo'lagiga jam langan nurlar to'plami ta’sir ettirilsa, unda hosil
bo'luvchi to'q va och ranglar yordamida zo'riqishning tarqalishini aniqlash mumkin.
5 bob. G RU N TLA R N IN G YUQORI M UVOZANAT IIO L A TI
NAZARIYASI
Zamin qa’ridagi gruntning muvozanat holati deganda uning istalgan nuqtasiga
ta ’sir etuvchi bosim miqdori bilan shu nuqtadagi gruntning mustahkamligini
mutanosibligi tushuniladi. Yuqori muvozanat holatida ta ’sir etayotgan bosimning
juda oz miqdorda ortishi grunt turg'unligini buzilishiga olib keladi, ya’ni zaminda
m a’lum yuza bo'ylab siljishlar, uzilishlar, cho'kishlar va grunt zarralari orasidagi
bog'lanishlam ing buzilishi kabi holatlami yuzaga keltiradi. Shuning uchun zaminga
uzatiluvchi bosim miqdorini belgilashda gruntning muvozanat holatini to ’laligicha
saqlanishini ta’minlash katta ahamiyatga ega.
Gruntning muvozanat holati haqidagi nazariyaga Kulon va Parandtl asos
solganlar. Keyinchalik ulaming ishini rus olimlari: V. V. Sokolovskiy, S. S.
Golushkevich, N.N.Maslov, V. G. Berezansev va boshqalar davom ettirganlar.
5.1 Z am in g ru n tla rin in g m uvozanat holati
tcnglam alari
C llctlan ish burchagi. Grunt sirtiga biror yuk ta’sir etganda istalgan
M
(5.1-
rasm) nuqtadan
p
burchak orqali o'tuvchi
mn
yuzada tik va urinma zo'riqishlar hosil
bo'ladi. Grunt zarralari orasidagi bog'lanish kuchi quyidagicha ifodalanadi:
c = tg
(5.1)
yoki
с
bunda
p e
- bog'lii и i. ’■'osimi. Bog'laiish bosimi
p e
ning miqdori grunt
65
Do'stlaringiz bilan baham: |
