|
© H.Z.Rasulov, 2010
© «Tafakkur» nashriyoti, 2010
SO’Z BOSIII
Mustaqil Respublikamizda yuqori malakali yetuk mutaxassislar
tayyorlash davlat ahamiyatiga molik masala sifatida yuqori darajaga
ko’tarilgan.
Mazkur masala yuzasidan Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ishlab
chiqilishi va uning bosqichma-bosqich amalga oshirilayotganligini alohida
ta’kidlash lozim. Ushbu dastuming asosiy maqsadlaridan biri milliy
an’analarimizni davom cttirgan holda jahon andozasi talablariga javob
bcra oladigan va erkin fikrlaydigan bilimdon kadrlami tayyorlashga
qaratilgan.
Milliy dastur asosida yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash
borasida Oliy ta’lim tizimi ham sezilarli islohotlami amalga oshirmoqda.
Masalan, yangi davlat standartlari asosida darsliklar, o’quv va uslubiy
qo’llanmalami yaratish, shuningdek o’qitish jarayoniga ilg’or pedagogik
texnologiyalami joriy etish kabi xarakatlar diqqatga sazovordir.
Muallifning birinchi darsligi 1986 yilda chop etilgan edi.
O ’tgan
davrda zamin va poydevorlarga oid ilmning nazariy va amaliy jihatdan tez
rivojlanishi bu sohada ko’plab yangiliklarni amalga tadbiq ctishga olib
keldi. Bundan tashqari, respublikamizda o ’zbek tiliga davlat maqomi
berilganligi haqidagi qonunni kuchga kiritilishi
gruntlar mexanikasi,
zamin va poydevorlar fanida ham yangi atamalar, talqinlami yuzaga
keltirdi.
Oliy o’quv yurtlarida darslar davlat tilida olib borilishi munosabati
bilan binokorlik va me’morchilikning barcha tarmoqlari bo’yicha
mutaxassislar tayyorlashda yetakchi fanlardan bo’lmish “Gruntlar
mcxanikasi, zamin va poydevorlar” (Geotcxnika) fanidan o’zbek tilida
yozilgan darslikka bo’lgan talab ham m a’lum darajada oshib borishi tabiiy
holdir. Ushbu fan hozirgi vaqtda keng miqyosdagi gcologik va
gidrogeologik sharoitlarga oid tabiiy va sun’iy zaminlarda bino va
inshootlar loyihalash va hisoblashga doir murakkab nazariy va amaliy
bilimlarni o’z ichiga oladi. Ma’lumki, bunday masalalarni mukammal
yorituvchi darslik ijod etish oson emas. Shu bilan birga ularni jamlab,
ixchamlashtirib, ravon tilda bayon etilishi talabalami o ’z ustida ishlashiga
holis xizmat qilish
bilan birga, fan ko’rsatmalarini
chuqurroq
o’zlashtirishga olib kelishi shak-shubhasizdir.
Shu munosabat bilan yangi matcriallar bilan boyilib 1993 yilda
yuqoridagi darslik qaytadan chop etildi va hozirgi kunda respublikaning
3
barcha qurilishga oid oily o’quv yurtlarida maskur fan bo’yicha davlat
tilidagi yagona qo’llanma vazifasini o’tab kelmoqda.
Davlatimizning
o ’quv maskanlarida davlat tilidagi o ’qitish lotin
alifbosida olib borilishi munosabali bilan mazkur darslikni qaytadan nashr
etish hozirgi kunda davr talabiga aylanib qoldi.
Muallifning uzoq yillar davomida Toshkent
arxitektura-qurilish
institutida (politexnika institutida) binokorlik kasbi bo’yicha bilim
olayotgan talabalarga o ’qib kelayotgan ma’ruzalari darslikka asos qilib
olindi. Unda horijiy, Markaziy Osiyo va O’zbekiston respublikasi olimlari,
hamda muhandislarining gruntlar, zamin va poydcvorsozlik sohasida
erishgan yutuqlaridan ijodiy foydalanildi. Darslik yangicha tahlillanish
bilan birga uning “cho’kishning davomiyligi’, ’’poydevor ehuqurligini
belgilash”, ’’zamin va poydevorlami ta’mirlash” ga oid bandlari yangi
materiallar asosida kengaytirildi va X-bobga “markaziy yuk ta’siridagi
cgiluvchan poydevorlami hisoblash” bo’yicha yangi 3-band kiritildi.
Muallif darslikni qayta ishlashida va lotin alifbosiga ag’darishda
o’zlarining foydali taklif va mulohazalarini bildirgan Toshkent texnika
universitelining “Gidrogcologiya, muhandislik geologiyasi va qidiruv
ishlarini geofizik usullari” (texnika fanlari doktori, prof. Qayumov A.D)
kafedralarining professor va o’qituvchilari, texnika fanlari doktori,
prof.Abdurashidov K.S., texnika fanlari nomzodi Usmanxodjayev 1.1,
shuningdek qo’lyozmani nashrga tayyorlashda ko’rsatgan yordamlari
uchun texnika fanlari nomzodi Norboyev S.M. ga chuqur minnatdorchilik
bildiradi.
Darslik
haqida
fikr-mulohazalami
quyidagi
manzilgohga
yuborishingizni iltimos qilamiz.
MUQADDIMA
Наг qanday m uhandislik inshooti o’zining lu rg 'u n lik holalini uzoq yillar
davom ida o'zgartirm ay saqlashi, avvalo m ustahkam lik va deform atsiya
jihalidan
zam in grunllariga q o'yiladigan
talablar bilan belgilanadi. U shbu talablam i
bajarilm asligi bilan b og’liq b o ’lgan inshootning
buzilishi, cgilishi, buralislii
cho‘kishi va shunga o'x sh ash noxush holatlar haqida turm ushdan ko‘plab m isollar
keltirish m um kin.
Inshoot loyihasini luzish, so 'n g ra uni barpo etish jaray o n id a yuzaga keluvchi
zam in gruntlari bilan b o g ’liq
turli-tum an m uam m olam i hal etish m asalasi bilan
„G runtlar m exanikasi”, “Zam in v a poydevorlar"
(so ’nggi yillarda “ G eotexnika”)
fanlari shug'ullanadi. U shbu fanlar asoslari bayon etilgan m azkur darslik ikki
qism dan iborat. Birinchi qism
„ G ru n tla r m cxanikasi"
deb atalib, unda gruntlam ing
turlari, tarkibi, hossalari, m ustahkam lik, deform atsiya, suv sizdirish k o ‘rsatkichlari,
tashqi yuk ta ’sirida zam in z o 'riq ish i, inshoot cho’kishini aniqlash usullari, tabiiy
zam inlam i m uvozanat va dinam ik (seysm ik) ta ’sirlar ostida hisoblash hamda
loyihalash va boshqa k o 'p lab m asalalar o ‘rganiladi.
Ikkinchi qism
„Z am in va poydevorlar"
ga oid b o 'lib , unda turli-tum an
geologik va gidrogeologik sharoitlarda barpo etiluvchi zam in va poydevorlarning
birgalikdagi ish xycysiyatlari, poydevorlarning turlari, tiklash jarayonlari, ularni
hisoblash va loyihalash ishlari, b o ‘sh gruntli zam inlam i zichlash va qotirish usullari,
o ’ta c h o ’kuvchan gruntli zam inlarda inshoot barpo etish, eskirgan zam in va
poydevorlam i ta ’m irlash m asalalari hal etiladi.
A s o s i y t u s h u n c h a l a r .
Inshootdan tushayotgan yukni zam inga uzalish
bilan birga uning turg'unligini ta’minlovchi yer osti,yoki suvosti qurilm a
Do'stlaringiz bilan baham: | 
