loy zarralari sirtiga m ustahkam bog'lanib nisbatan kam m iqdordagi suvni o ’ziga
tortadi. A lum iniy (Al ) va tem im ing (F e ) uch valentli ionlari
esa ulardan ham kam suv
qobig'ini tortib turadi. B unda suv m olekulalari zarra sirtiga nihoyatda katta kuch
bilan tortilgan bo'ladi.
A gar zarralar sirti qalin qobiqli b o 'lsa, gruntning qo 'sh im ch a nam lanishi
ko'pchishga olib keladi. Bu holat z a n a qobiqlari qalinligining ortishi hisobiga yuz
beradi. Bunda grunt zarralari bir-biridan uzoqlashib, ular orasidagi m olekulalam ing
tortish kuchi
susayadi va, natijada, zarralar-aro b o g 'lan ish kuchi kam ayadi.
A gar loyli grunt to 'Ia nam lansa, zarralararo bog'lanish kuchi susayib, uning
siljishga qarshiligini pasaytiradi.
Grunt g'ovaklaridagi e r k i n holdagi suv o 'z navbatida kapilyar va gidravlik
su v
larga bo 'lin ad i.
G idravlik erkin su v
tabiatda kam uchraydi.
K apilyar suv
esa
zarralar sirtidagi suv qobiqlarining m olekulyar tortish kuchi hisobiga yuzaga keladi.
G runtlardagi kapilyar tortish kuchining m iqdori 1,5 M Pa atrofida o 'zg arad i. G runt
g'ovaklariaro erkin suv asosan, o g 'irlik kuchi ta ’sirida harakatlanadi
G r u n tn in g gaz qism i. G runtda ikki hil: erkin va qam ralgan gazlar m avjud.
Birinchi xil, y a ’ni
erkin g a z
(havo)ning bosimi atm osfera bosim iga m onand bo'lgani
uchun u gruntning hossalariga sezilarli la ’sir ko'rsatm aydi.
Q am ralgan g a z
bosimi
esa uning atrorini o 'ra b turuvchi suvning bosim iga teng bo'ladi. B unday gaz
gruntlam ing zichlashuv jarayonida qo 'sh im ch a elastiklik xususiyatini vujudga
keltiradi, shuningdek, ulardagi suv sizish qobiliyatini susaytiradi.
Shuning uchun
qam ralgan gazlarni grunt hossalarini o 'rganishda hisobga olish talab etiladi.
1.3.
G r u n tla m in g fizik k o ‘rs a tk ic h la ri
H arqanday m oddiy jism da b o ’lgani kabi gruntlar holatini baholash uchun ham
fizik k o 'rsatk ich lar m avjud b o 'lib , ular o 'z navbatida tajriba y o 'li bilan aniqlanadigan
asosiy
va hisoblab topiladigan
qo 'shim cha
ko'rsatkichlarga bo 'lin ad i.
G r u n t n i n g a s o s i y f i z i k k o ' r s a t k i c h l a r i
za rralar zichligi, zichlik
ham da
nam lik
ko'rsatkichlarini o 'z ichiga oladi,
G runt zarralarining zichligi , p s
(
kN /m
J) deganda quruq holatdagi s o f zarralar
m assasining ular egallagan hajm iga nisbati tushuniladi:
A = —
(1.2)
vi
bunda
g i -
grunt zarralarining so f m assasi;
iv u l a r egallagan hajm.
Grunt namligini butunlay yo'qotish uchun m a ’lum vaqt davom ida uni 100 -105°
da quritish tavsiya etiladi.
T ajribaxona sharoitida grunt zarralarining zichligi
piknom etr deb nom lanuvchi
asbob yordam ida aniqlanadi. U ning m iqdori: loy uchun - 26,0-^27,5
kN /m
; qum li loy
va loyli qum uchun - 26,0-^27,0
kN /m 3',
qum uchun esa - 26,5-^26,8
kN /m 1
o ralig ’ida
o ’zgaradi.
G runtning zichligi, p (kN /m 3)
uning tabiiy sharoitdagi zichlik-nam lik holati
20
saqlangan holda hajm birligidagi m assasini tashkil etadi, y a ’ni
(1.3)
g i -
qattiq zarralar m assasi;
g2- g 'o v ak d ag i
suvning massasi;
v,
- zarralar egallagan hajm;
v2
- suv egallagan hajm.
G runtning zichligini aniqlash uchun uning tabiiy tuzilm asi va holatini
buzm agan holda ehtiyotkorlik bilan nam una olinadi. A gar im kon bo'lsa, shu vaqtning
o 'z id a uning hajm i va massasini aniqlash lozim. A ks holda gruntning nam ligi
y o 'q o lm aslig i uchun nam una oq m um (parafin) bilan qoplanishi, yoki usti m ahkam
berkitilgan
m axsus idishlarga solinib, tajribaxonaga
tezda jo 'n atilish i lozim.
G runtning zichlign 13,0-^21,0 kN /m 3 o ralig 'id a o'zgarishi kuzatiladi.
G runt nam ligi,
w (birlik o 'lch o v id a, yoki foiz) deb, m a ’lum hajm dagi grunt
q a ’ridagi suv m assasini shu grunt zarralari m assasiga b o 'lg an nisbatiga aytiladi.
bunda:
g 2-
suvining massasi;
g i
-zarralam ing massasi.
A gar nam lik
tabiiy holatiga gruntga nisbatan aniqlansa gruntning
tabiiy
nam ligi
deb yuritiladi.
G r u n t n i n g
q o ‘ s h i m c h a
f i z i k
k o ' r s a t k i c h l a r i .
G runtning
asosiy k o 'rsatich lari ham m a vaqt ham uning tabiiy holatini to ’Iiq yoritaolm aydi.
Shuning uchun ular asosida hisoblab topiladigan q o 'sh im ch a fizik k o 'rsatkichlam i
aniqlash tavsiya etiladi. U lardan eng m uhim lari: g'ovaklik, g 'o v ak lik
koeffitsiyenti,
zarralam ing xajm iy zichligi, gruntning xajm iy zichligi, nam lanish va zichlanish
koeffitsientlari, gruntning holat k o ’rsatkichlari va boshqalar.
G 'ovaklik,
n
deganda grunt um um iy hajm ining g 'o v a k qismi tushuniladi,
y a ’ni:
bunda V/- grunt zarralarining hajmi;
v2 - g 'o v a k la r hajm i;
и- - grunt namligi (o 'lc h o v birligida).
G 'o va klik koeffitsiyen/,. e
grunt tarkibidagi g 'o v a k la r
va zarTalar hajm larining
nisbatini ifodalaydi.
G 'o v a k lik koeffitsiyenti gruntdagi o 'zgaruvchan m iqdom ing (Vj) o'zg arm as
(1.4)
(1.6)
21
qiym atga
( v , )
nisbatini ifodalagani uchun g 'o v ak lik k o'rsatkichiga nisbalan undan
foydalanish qulay. Shu bilan birga g'o v ak lik kocffilsiyenli m a’lum gruntning tabiiy
govak holatini ifodalab, u haqda aham iyatli hulosa chiqarishga im kon beradi.
A gar
e
<
0,6 bo'lsa, tabiiy gruntlar ancha mustahkam zamin vazifasini o'taydi.
Qum uchun 0,8, yoki loy uchun
e
>
1 b o 'lg an grunt tabiiy holatda zamin
sifatida yaroqsiz deb hisoblanadi.
G 'o v ak lik koeffitsiyentining
qiym atlariga asoslanib, qum li gruntlam i zich,
o 'rg ach a zich va g 'o v a k gruntlarga ajratish m um kin (1.2-jadval).
G n m t zarralarining hajm iy zichligi,
p d
ular gruntning s o f m assasini
buzilm agan holdagi hajm iga nisbatiii ifodalaydi:
P
j
Do'stlaringiz bilan baham: 
