Ateroskleroz kasalligi, patofiziologiyasi vа farmakoterapiyasi asoslari

ATEROSKLEROZ KASALLIGI, PATOFIZIOLOGIYASI VА
FARMAKOTERAPIYASI ASOSLARI
Qon tomir ichki devorijarohatlanishi bilan kechadigan surunkali
kasallikka ateroskleroz deyiladi.
Ateroskleroz asosan 40-50 yoshlardan keyin ko'proq uchraydi.
Ateroskleroz aorta, yurak toj tomiri, miya, buyrak, qorin bo'shlig'i
arteriyalari kabi organizmning yirik arteriyalarini jarohatlaydi уа uni
patomorfologik tekshiruvlarda oddiy ko'z bilan ko'rish mumkin.
Miya katta yarim sharlari уа uni vegetativ bo'limlari tomonidan
boshqarilib turuvchi tomirlar innervatsiyasining buzilishi Ьаm
aterosklerozni .yuzaga chiqishida katta rol o'ynaydi.
Shu bilan birga ateroskleroz ko'pincha uzoq ruhiy уа psixologik
zo'riqishda, kam harakatchanlik bilan bog'liq yashash tarzida, betartib
ovqatlanishda уа u bilan bog'liq semirishda, qand, meksidema kabi
kasalliklarda rivojlanadi.
Mualliflaming fikricha, ateroskleroz kasalligi erkaklarda ayollarga
qaraganda 3-4 marta ko'proq uchraydi. Ayollarda aterosklerozning kam
uchrashini ularda qalqonsimon bezning nisbatan faolligi bilan tushuntirish mumkin. Chunki ajralib chiqayotgan tireoidin ateroskleroz
rivojlanishining oldini oladi. Meksedemada esa ateroskleroz rivoj topadi, chunki bunda qalqonsimon bez funksiyasi susayadi. Ba'zan aterosklerozga moyil oilalar Ьат bо'ladi.
Yog'li ovqatlami me'yoridan ortiq iste'mol qilish, qonni xolesterin
уа uning unumlari bilan boyitish aterosklerozning rivojida asosiy
omillaridan biri hisoblanadi. N.N. Anichkov уа uning shogirdlari
sun' iy xolesterinli diyeta bilan quyonlarda ateroskleroz modelini yaratganlar.
Shuпiпgdеk, aterosklerozni rivojlanishida surunkali alkogolga уа
nikotinga ruju qo'yish Ьаm alohida ahamiyatga ega. Ma'lumki, arterial
gipertoniyada arteriya tomirlari devoriga lipoidlar o'tirib qolib, qon
tomir elastikligi yo'qoladi. Shuning исЬип Ьат arterial gipertoniyada
kichik qon aylanish tizimida ateroskleroz avi oladi (4~jadval).
49
4-jadva/
Giperlipoprodeidemiyalarning klinik tasnifi

Birlamchi	Ikkilamchi
Oilaviy giperxolesterinemiya	Qandli diabet
Surunkali alko~izm
Gipotireoz
Jigarning obstuktiv kasalliklari
Nefi'otik sindrom
Beta bIokatorlar, gormonlarni noto'g'ri ishlatish

Ateroskleroz dastlab a'zo Уа tizimlardagi mаЬаШу qon aylanish
jarayonini buzadi, uning fиnksiyasini susaytiradi, keyinchalik butun qon
aylanish tizimini ishdan chiqaradi. Bunda aorta Уа arteriyalarning
elastikligi уаfunksiyasi bиzilib, yurakning ish qobiliyati, ЬагсЬаa'zolami
qon bilan ta'minlanishi yomonlashadi. Вu esa organizmdagi modda
almashinuYini, xususan ugleYodlar, oqsillar Уаyog'laralmashinuvini izdan
chiqaradi. Tomirlardeyorida fermentativ oksidlanishjarayoI1i buziladi,
qon tomirlarda trombozlar, qon iYish jarayonini kuchayishi Уа qon
tomirlarini yorilishi, таЬаШу qon ketish holatlari kиzatiladi.
Demak, ateroskleroz Уа uning kechimi boshqa yurak-qon tomir
kasalliklari Уа ularning kechimi bilan chambarchas bog'liqdir.
Yurak-qon tomir tizimida aylanib yurgan lipoproteinlar yog' уа
oqsillardan tashkil topgan. Ular о'zlarining о'lchami Уа zichligiga qarab
5 tipga bo'linadi:
1. O'КZL- o'ta kichik zichlikka ega lipoproteinlar,
2. КZL- kichik zichlikka ega lipoproteinlar,
3. УиZL-yuqогi zichlikka ega lipoproteinlar,
4. Xilomikronlar
5. Triglitseridlar.
Aterogen ta'sirni KZL, O'КZL Уа ular o'rtasidagi lipoproteinlar
keltirib chiqaradi. Sog' 10т odam qonida КZL deyarli qayd etilmaydi,
ular xolesterin Уа triglitseridlar tarkibida murakkab efirlar holida
saqlanadi уа nisbatan ko'proq to'yinmagan yog' kislotalari tarkibidagi
xolesterinli murakkab efirlarda, fosfolipidlarda Уа maxsus oqsillar
tarkibia~r; ПШ\ljud.
50
Xilomikronlar (ХМ) уа YuZL aterogen ta'sirga ega emas. Shuningdek, YuZLantiaterogen ta'sir etadi уаateroskleroz rivojlanishining
oldini oladi (5-jadval).