М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

Pe
/
1
%
/
^ 
/
1 
/
1 
/
1
m 
\ M
/
Ъ
„
5.1 -rasm . 
М
n u q ta d a
ho sil b o ’luv ch i z o ’riq ish la r
holatini quyidagicha ifodalash mumkin:
zarralari orasidagi bogManish kuchiga 
teng boMgani bois uni zarra atrofida teng 
ta’sir etuvchi tik bosim sifatida qabul 
qilish mumkin. Demak, 
yuqoridagi 
shartga 
asosan 
kuzatilayolgan 
mn
yuza 
(J/i + P
va 
TtI
urinma 
zo'riqishlar ta’sirida boMadi. Bunda 
p
burchakning qiymati o'zgarishi bilan 
ta’sir etuvchi zo'riqishlar ham o'zgaradi. 
Natijada 
urinma 
zo'riqish 
tik 
zo'riqishning 
m a’lum 
qiymatiga 
yetganda grunt zarralari orasida o'zaro 
siljish vujudga keladi. M azkur holatda 
M
nuqtadagi 
gruntning 
muvozanat
---- -— < /
0> + A
bunda / — gruntning ichki ishqalanish koeffitsiyenti.
(5.3)
5 .2 -rasm . S o c h ilu v c h a n g ru n tla m in g siljish ig a 
oid M o o r diag ram m asi.
Gruntning ichki ishqalanish koeffitsiyenti ichki ishqalanish burchagining 
tangensiga teng, ya’ni:
/ = t g p .
(5.4)
5.1- rasmga asoslaiib quyidagini yozish mumkin:
Vp+P'
■
 = tg&
(5.5)
66

---

в
burchak gruntlar mexanikasida 
chellanash burchagi
deb atalib, yuqorida 
izohlangandek, kuzatilayotgan 
mn
yuzaga ta ’sir etuvchi to ‘la va tik zo'riqishlar 
orasidagi burchakni ifodalaydi.
Umuman olganda, 
berilgan 
M
nuqtadan istalgancha yuzalar o'tkazish 
mumkin. Ular orasidan chetlanish burchagi eng katta miqdorga ega bo'lgan yuzani 
izlash ahamiyatlidir, bunda
igOmM
(5.6)
M uvozanat holati 
sh a rtlari. 
5.2-rasmdagi shaklga elibomi qaratamiz. 
Undan sochiuvchan 
gruntlar uchun chetlanish burchagining eng yuqori qiymati 
zo'riqishlar 
aylanasiga o'tkazilgan 
ok
urinma hosil qilgan burchagiga teng 
ekanligini kuzatish mumkin, ya’ni:
cr,+cr,
^ s i n ^
(5.7)
bunda 
- bosh zo'riqishlar;
q>
- gruntning ichki ishqalanish burchagi.
(5.7) 
ifoda 
sochiluvchan gruntlaming yuqori muvozanat holati 
shartini 
ifodalaydi. Ushbu ifodani oddiy trigonometrik o'zgartish yo'li bilan quyidagi 
ko’rinishga keltirish ham mumkin:
_ 
1
- s in p
yoki
(5.8)
1 
+ smp
^ = , И
4
5 ° ± |]
(5.9)
Bosh zo'riqishlar a .,u y
va urinma 
tashkil 
etuvchilari orqali ifodalab, quyidagini hosil qilamiz:
(5.10)
Shuningdek, zarralari o'zaro bog'laigan gruntlar 
uchun muvozanag holati 
shartlari quyidagicha ifodalanadi (5.3-rasm):
C7| —