М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

dz„
d, 
dz
8a,
 
3 r
- = 0
(5.18)
Yuqoridagi 
muvozanat 
sharti 
ifodalanadi:
silindrik 
koordinalalarda 
quyidagicha 
(ст, 
+
4r^
(cr, + cr. + 2 c ■
 
clgip)
- = s m

(5.19)
Agar masala simmetrik shaklda qaralsa 
urinma zo'riqishlam ing miqdori 
meridial tekislikda nolga teng bo'ladi. Bunday holda bosh zo'riqishlar o'zaro 
lenglashadi, y a’ni
cr 
=a =a
(5.20)
(5.19) va (5.20) ifodalar (5.18) tenglamaga qo'shim cha shart vazifasini o ’tab, 
uning muvozanat aniqligini ta’minlaydi. Bu m asalaning yechimini dastlab 1952 yilda 
V. G. Berezansev hal qilgan.
69

---

5.2. G ru n tn in g y u k ko ‘ ta rish q o b iliya ti
Zaminga ta ’sir etuvchi bosimning miqdori ortishi jarayonida ikki chegaraviy 
nuqta vujudga kelishi haqida IV-bobda so’z yuritilgan edi. Mazkur chegaraviy 
nuqtalaming birinchisi - gruntning zichlanish holatining tugashi va siljish 
deformatsiyaning boshlanishiga olib keluvchi bosimni ifodalasa, ikkinchisi esa - 
poydevor ostki qismida gruntning muvozanat holatining buzilishi va uning yuk 
ko'iarish qobiliyatini yo'qolishiga olib keluvchi bosimni ko’rsatadi.
Birinchi chegaraviy nuqtaga mos keluvchi bosim, odatda, 
boshlang'ich
chegara bosimi
deb atalib, uning miqdoridan kam bo'lgan yuk ta ’sirida zaminda 
faqat zichlanish deformatsiyasi yuzaga keladi. Mazkur holat zamin uchun mutlaqo 
havfsizdir. Ikkinchi chegaraviy nuqtaga mos keluvchi bosim ta’sirida gruntning yuk 
ko'tarish qobiliyati yo'qolishi bois 
ushbu 
bosim gruntlar mexanikasida 
yuqori
chegara bosimi
deb yuritiladi.
B oshlang'ich chcgara bosim i 
( р ь ) .
Chetki qismiga 
q
= 
y . H ( y -
gruntning 
zichligi, / / -poydevoming chuqurligi) bosim ta’sir etayolgan, eni 
В
ga teng bo'lgan 
tasmasimon poydevoming 
teng ta’sir etuvchi 
p
0
bosim ostida ishlashini ko'rib 
chiqamiz (5.5-rasm).
Gruntning og'irligidan hosil bo'luvchi tik bosim quyidagiga teng
f f x - y W + i ) .
(5.21)
bunda z 
poydevor tag 
yuzasidan pastda joylashgan kuzatuvdagi 
nuqlaning 
chuqurligi.
Zamin gruntlarida
5 .5-rasm . T a sm a sim o n
y u k t a ’siri
muvozanat holati boshlanishini yuzaga keltiruvchi 
bosimning 
qiymatini 
aniqlash 
masalani 
mohiyatini tashkil etadi. Agar poydevor bir 
tomonga uzluksiz cho'zilgan bo'lsa, u holda 
gruntning muvozanat holati dastavval poydevor 
chetki qismlaming ostida yuzaga keladi.
Gruntning 
sof 
og'irligidan yuzaga 
keluvchi bosimni gidrostatika tarqalish qonuniga 
bo'ysunadi deb qarasak, u holda