М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

p = ( q + c - t g 9 y g g ; - e ' ' ' * ' - ™ "
(5. 34)
bunda 
q-
poydevor atrofidagi yuk 
{q = y!l
);
H -
bir yo'nalishda uzluksiz tarqalgan bosim tasiridagi chuqurlik.
Uzluksiz bosim ta’sirida boMgan 
sof bogManishli gruntlar 
(p = 
0
, c *
0
) uchun 
xususiy holda Prandtl ifodasi quyidagi ko'rinishni oladi:
p y = 5 A 4 -c + y H
(5.35)
Muvozanat o‘qiga ega boMgan poydevorlar (aylana, kvadrat shaklidagi) uchun 
fazoviy holatdagi yuqori bosim miqdorini A.Y.Ishlinskiy quyidagicha aniqlashni 
tavsiya etadi:
p y =
5.7 
■
 с + y il
(5.36)
Burchak bo'ylab ta’sir etuvchi yuk ostidagi 
ishqalanish 
va bog'lanish 
kuchiga ega 
bo'lgan 
gruntlar uchun yuqori bosimni aniqlash usulini
V.V.Sokolovskiy taklif etqan (5.7- 
rasm).
Ushbu usulga asosan yuqori 
bosimning tik tashkil etuvchisi 
quyidagicha hisoblanadi:
5 .7 -rasm . B u rc h ak o stid a tasir 
c tu v ch i bosim
Py = M y -y-X+Mh-yH+Mc-C Mh
(5.37)
bunda 
i M h t M c -
gruntning yuk
ko'tarish koeffitsiyenllari ( gruntning ichki ishqalanish burcha-gi va yukning ta’sir 
burchagi yorda-mida 5.1 jadvaldan aniqlanadi).
Yuqori bosimning yotiq (gorizontal) tashkil 
etuvchisini aniqlash uchun 
quyidagi ifoda mavjud:
P y { g ) = P y t gP 
(5.38)

---

bunda /? - tasmasimon yukning tik o‘qqa nisbatan burchagi.
O g‘ir poydevorlar zaminlari uchun yuqori bosim qiymatini belgilashda 
ularning ostki qismlarida yuzaga keluvchi qattiq yadro shaklini hisobga olish lozim. 
Bunday masalalaming aniq matamatik yechimi nihoyatda murakkab bo‘lgani bois 
amalda turli taqribiy usullardan foydalaniladi.
Ushbu taqribiy usullar gruntlarda yuz beradigan siljish deformatsiyasining 
chegarasini oldindan turlicha tasavvur etish asosida tuzilgan.
Taqribiy y o ’nalishdagi usullaming muallifl V. G. Berezansev (1955- 1960 y.y.) 
bo'lib, uning tasmasimon yuklar ta’siridagi muvozanat holati nazariyasi xususida 
to‘xtab o'tamiz.
V. G. Berezansev bir qancha tajribalar natijasiga asoslanib poydevor ostida 
yuzaga keluvchi qattiq yadro shaklini to‘g ‘ri burchakli uchburchak va ustki qismi 
90° burchakli konus shaklida tasavvur etadi. Bunda poydevorning chuqurligiga mos 
keladigan bosim uning atrof qismiga yuklangan 
q = y H
bosimga teng deb faraz 
qilinadi.
V-
8
-rasmda tasmasimon yuk ostida hosil bo'luvchi siljish deformatsiyasi 
tasvirlangan. Unda siljish yuzasi 
abc
va o/
6
;C/ burchaklarda yotiq o'qqa nisbatan
± ( £ _ ^ ) qjya o'tgan ikkita to'gri chiziq; 
a b c
va 
a/bjCi
bo'limlarda esa 
о
va 
ot