|
4
2
nuqtalardan o'tuvchi to 'g 'ri chiziqlardan tashkil topadi. Qattiq yadroning poydevor
tag yuzasiga nisbatan qiyalik burchagi
S ‘=n/4
deb qabul qilnnadi.
I
5.8-rasm. Tasmasimon poydevor ostida hosil bo’luvchi siljishlar.
Yuqorida
izohlangan hoi uchun taklif etilgan ifoda
quyidagi ko'rinishda
yoziladi:
Р у = М \ - у - В х + М \ у - Н +
М \ - С :
(5.39)
bunda
K
M
X -
gruntning yuk ko'tarish koeffitsiyentlari (5.2-jadvaldan
olinadi);
B\
- la’sir etuvchi yuzaning yarmi;
y H -
poydevor yon qismlariga ta ’sir eluvchi bosim qiymati;
с
- bog'lanish kuchi.
74
5 .1 - ja d v a l
B u r c h a k b o 'y l a b la ’ s ir e tu v c h i b o s im o stid a R i p o y d e v o r la m i h i s o b la s h c a o id R r u n tla m in g y u k k o 't a r is h k o e fT tts iy e n tla ri
Yuk ta’sir
Koeffitsient
Gruntning ichki ishqalanish burchagi,
t p
, >rad.
burchagi,grad.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0
M.
0,00
0,17
0,56
1,40
3,16
6,92
2,00
35,19
86,46
M„
1,00
1,57
5,47
3,94
6,40
10,7
15,32
34,30
64,20
M,
5,14
0,49
8,34
1,00
1,90
2,07
18,40
46,20
75,30
5
N.
0,09
0,38
0,99
2,31
5,02
30,2
24,38
61,38
M„
Mc
1,24
2,16
3,44
5,56
9,17
11,1
27,90
52,70
2,7
6,56
9,12
1,25
17,5
15,6
38,40
61.00
10
0,17
0,62
1,54
3,42
24,4
17,40
41,78
My
1.50
2,84
4,65
7,65
7,64
22,80
42,40
Мц
2,81
6,88
1,00
1,43
12,9
31,20
49,30
15
Me
0,25
0,89
2,15
20,6
11,34
27,61
Л/j
1,79
3,64
6,13
4,93
18,10
33,30
M,I
2,94
7,27
1,10
10,4
24,50
38,50
20
Mc
0,32
1,19
16,2
6,91
15,41
к
2,09
4,58
2,92
13,90
25,40
Mil
3,00
7,28
7,97
18,50
29,10
25
Me
0,38
12,1
3,85
9,58
Af,
M„
2,41
3,03
1,50
5,67
16,20
10,20
18,70
21,10
30
Me
8,09
10,20
4,93
К
Мц
4,43
2,75
1,84
0,94
13,10
14,40
35
Me
3,02
8,49
2,21
My
Мц
0,47
3,08
8,43
8,85
40
Me
2,97
0,49
it.
3,42
2,88
Мц
M
l
Gruntning yuk ko‘tarish qobiliyatini yo'qotishga olib keladigan yuqori bosim
miqdori quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
p y = M lr -y-Bi + M l y - H + M 1
c -c
(5.40)
bunda
My
,
M 2
h
>
M ]
.
gruntning yuk ko‘tarish koeffitsiyentlari 5.3-jadvaldan olinadi;
B\
-kvadrat shaklidagi poydevor tomonining yarmi, yoki doira shaklidagi
poydevor tag yuzasining radiusi.
6
bob. GRUNT QATLAMINING TURG'UNLIGI VA TIRGOVICH
DEVORLARGA NISBATAN GRUNTNING BOSIM NAZARIYASI
6.1. Grunt qatlami turg'unligining buzilish hollari
Grunt qatlamining turg'unligi masalasi qiyaliklar, do'ngliklar, suv omborlari,
yerto'lalar kabi nishabli inshootlami loyihalashda, hamda barpo etishda
katta
ahamiyat kasb etadi.
Grunt qatlamining turg'unligi haqidagi masala gruntlaming chegaraviy
zo'riqish holatiga oid umumiy nazariyaning xususiy holi bo lib, shu bilan birga grunt
qatlami turg'unligini buzilishi va siljishi kabi muhim xususiyat uning o ’ziga xosdir.
Grunt qatlami turg'unligining buzilishi asosan ikki ta’sirga, y a’ni turli tashqi
muhit ta ’siriga va qiyalikning muvozanat holatini buzilishiga bog'liq.
Tashqi muhit ta’sirida grunt qatlami turg'unligining buzilishi asta sekinlik
bilan (minglab yillar davomida) yuz berishi bois gruntlar mexanikasida bu masala
deyarli o'rganilmaydi. Shu bilan birga keyingi, ya’ni grunt turg'unligi muvozanat
holatining buzilishi oqibatida
yuzaga keluvchi holatlami o ’rganish gruntlar
mexanikasining asosiy masalalaridan biridir.
Grunt qatlami muvozanat holatining buzilishi ko'pincha to'satdan, juda katta
hajmdagi qatlamning siljishi bilan bog'liq bo'lib qatlam
surilishi
deb yuritiladi.
Muvozanat holatining bunday buzilishi turli tabiiy yoki sun’iy qiyaliklarda
yuz beradi. Buning asosiy sababi grunt qa’rining m a’lum yuzasida hosil bo'lgan
urinma zo’riqish tomonidan shu yuzadagi siljishga qarshi kuchni yengilishidir.
Urinma zo’riqishning yuzaga kelishi gruntning sof og'irligi, tashqi ku'ch,
grunt
g'ovaklaridagi suvning bosimi va boshqa ta’sirlar bilan bog’liq. Gruntning
siljishga qarshiligini esa undagi ichki ishqalanish va bog'lanish kuchlari tashkil
etadi.
Grunt qatlamining siljishi har qanday holatda ham biror kichik yuzacha orqali
vujudga kelib, undagi urinma zo'riqish siljishga qarshi kuchga nisbatan kattaroq
qiymatga ega bo'ladi. Grunt q a’ridagi bunday yuzachalar biror egri chiziqli umumiy
siljish yuzaga birlashadi.
Bu murakkab masalaning umumiy ta’biri uzil-kesil hal etilmagan, grunt
qatlamining surilish sabablari lo’la o'rganilmaganligi bois siljish yuzasining aniq
76
ko'lam i hozirgacha noaniq b o ’lib qolmoqda.
Shu sababli qiyalikli inshootlami loyihalash ishlarida aniq nazariy hisoblash
yo'llari cheklangan boMib, ko'pincha taqribiy ifodalar qoMlaniladi. Shuni aylib o'tish
lozimki, m a’lum kamchiliklariga qaramay laqribiy usullar binokorlik ainaliyotida
o ’ziga xos qiymal kasb etadi.
6
.
1
-
rasmda tabiatda uchraydigan qiyalik turg'unligi buzilishining asosiy
hollari kelgirilgan,
A s o s i y h o l l a r . Dastlab bir biridan farqlanuvchi
ikki
holni qarab
chiqamiz. Bulaming birida qiyalik sof sochiluvchan qumli gruntdan iborat,
ikkinchisida esa zarTachalari bogMangan loyli gruntdan tashkil topgan.
Birinchi hoi. Sof sochiluvchan qumli gruntdan tashkil topgan qiyalik ustida
kichik o ’lchamli qattiq jism
M
yotibdi, deb faraz qilamiz (
6
.2-rasm). Bu jismning
og'irligi
p
0
ni nkki tashkil eluvchiga ajratamiz: qiyalik yuzasiga tik yo'nalgan
N
va
unga urinma boMgan
T
U r i n m a k u c h ( Г)
o ‘z navbatida tik kuchga monand
bo'lgan ishqalanish kuchi
T
1
qarshiligiga qaramay
M
jism ni qiyalikdan pastga
siljitishga harakat qiladi.
M a’lumki, sof sochiluvchan qumli grunt zarralarining sirti o'ziga xos
notekisliklardan
iborat bo'ladi. Tik yo'nalgan zo'riqish
N
ta ’sirida grunt
zarralarining o ’zaro yaqinlashuvi va jipslashuvi natijasida ular orasida siljishga qarshi
ishqalanish kuchi
T
hosil bo'ladi. Tajribalaming ko'rsatishiga ko’ra hosil bo'lgan
ishqalanish kuchi
T*
ma’lum miqdorgacha tik zo’riqishish
N
bilan chiziqli
bog'lanishda bo'ladi. Buni hisobga olsak:
bunda / - qum zarralari sirtining notekisligini ifodalovchi ishqalanish koeffitsiyenti.
M a’lumki, ishqalanish koeffitsiyenti ishqalanish burchagi orqali ifodalanadi, ya’ni
Ixtiyoriy shakldagi qiyalikniig tu rg 'u n lik sh a rtlari
Т ' = N -f
(6.1)
f=tg
(6.2)
77
5 .2 - ja d v a l
B ir to m o n g a u z l u k s i z t a ’s i r e tu v c h i b o s im o s tid a g i g r u n tl a m i n g y u k k o ’ta r is h k o e f f its iy e n tla r i
Do'stlaringiz bilan baham: |
