Логопедия фанининг мақсади, вазифалари. Нутқ органларининг тузилиши. Нутқнинг ҳосил бўлиш механизми

Функционал овоз бузилишлари
Функционал овоз бузилишлари нисбатан кенг тарқалган ва турли - тумандир. Улар ҳиқилдоқ яллиғланиши ёки у ёки бу анатомик ўзгаришлари билан кечмайди. Педагогик адабиётларда мутахассислар учун органик бузилишлар этиологиясини ва патогенезининг мураккаблиги билан боғлиқ равищда маълум қийинчиликларни келтириб чиқарганлиги сабабли функционал бузилишларни бартараф этиш нисбатан енгил эканлиги ҳақидаги фикрлар бахслиҳисобланади.
Функционал бузилишларнинг сабаблари турлича бўлиши мумкин: яъни овознинг чарчаши, овозни ёмон қўйилиши, инфекцион касалликлар ҳамда психик омилларнинг таъсири. Баъзан санаб ўтилган сабаблар уйғунлашган ҳолда келиши "бошланувчи" даврни аниқлашни қийинлаштиради. Узоқ давом этган функционал ўзгаришлар ҳиқилдоқ шиллиққопламаси гиперемияси (қизариши), овоз бойламларининг йўғонлашуви, шиш ва шиш кўринишдаги псевдоорганик қопламаларни юзага келувчи функционал бузилишларга ташхис қўйишни қийинлаштиради.
Периферик функционал бузилишларга фоностения, гипо ва гипертонус афония, дисфониялар киради.
Фоностения — бу овознинг функционал бузилиши бўлиб, нафас фонация, артикуляция ўртасидаги координациянинг бузилиши билан характерланади.
Фоностениянинг келиб чиқишиҳақида турли фикрлар мавжуд. Нафас йўлларининг ўткир шамоллаши, овозга ата юклама бериш, бош мия пўстлоғида тормозланиш фоносгенияни пайдо бўлишига сабаб бўлади ва овоз аппарати мушагининг ҳаракат функцияси бузилиши кузатилади.
Л.Д. Работнов фикрига кўра, фоностениянинг ривожланиши учун таъсир қиладиган факторлар қуйидагилар: турли хил соматик касалликлар, организмдаги гармонал тенгликнинг ўзгариши, ҳимоя кучининг пасайиши, психик ўзгаришлар, овоз аппаратининг зўриқиши. А. Митринович-Моджеевка (1965) ҳиқилдоқнинг анатомик тузилишида камчилиги бўлган беморларда фоностениянинг ривожланишини кузатди.
Фоностенияни кўпчилик муаллифлар (М.И. Фомичев, 1949; Т.Е Шамшева, В.П. Морозов, 1966; Ю.С. Василенко 1978, Л.А. Заритский 1984) касб касаллигига киритадилар. Уларнинг фикрича, ашулаайтиш мураккаб психо-физик жараён ҳисобланади ва бу қўшиқчининг нерв психик ҳолатига таъсир этади, айниқса, энди қўшиқ айтишни бошлаган қўшиқчилар даврага биринчи бор чиқаётганларида овозни йўқотиш хавфидан қўрқиш ҳиссиёти кучаяди ва қўшиқни эркин айта олмайди, бунинг натижасида овоз бойламлари мускули таранглашувига, ўзининг физиологик ҳолатини ўзгаришига ва қўшиқни асл овоз ҳолатида бўлмаслигига олиб келади.
В.А. Тринос (1981) фоностениянинг пайдо бўлишини умумий ва жойли сабабларига ажратади. Л.А Зарицкий (1984), З.И. Аникеева (1985) фоностенияни ўткир ва сурункали турларга ажратди.
Фоностенияда беморларнинг шикояти хилма-хил бўлади: тез жаҳл чиқиш, саҳнага чиқишдан олдин қўрқув, уйқунинг бузилиши, ҳиқилдоқда қадалиш, товуш баландлиги ва тембрининг ўзгариши, сўзлаганда ҳиқилдоқда оғриқ, овознинг жуда чарчаши.