Ligi fаrg‘оnа dаvlат univеrsiтетi jahon tarixi kafedrasi

2.2. Qatar
Qatar. Yuqorida aytilganidek, inglizlar xavfsizlik amirliklar bilan tuzilgan ittifoqni vahobiylar bilan ham rasmiylashtirishga harakat qilishdi. Ammo vahobiylar rad javobini berib, boshqa odamlarga qarshi jihod e'lon qildilar va ularning Fors qulligiga ega bo`lish huquqini ilgari surdilar. Bu inglizlar bilan 1798 yil issiq tuzgan Masqat amiri Sulton bin Axmad rejalariga xam mos tushmasdi. Natijada qaroqchilar qirg`og`idagi qabilalar bilan ingliz-masqat floti o`rtasida urush boshlanib, 1808 yilgi masqatliklar Baxrayn va Qatar qirg`oqlarida tor-mor qilindi. Bu inglizlarning Ost-Indiya kompaniyasini ancha qiyin axvolga solib qo`ydi. Ularning savdo kemalari Fors qultig`idan nariga o`ta olmay qoldilar. Bunga javoban 1819 yil o`ta zamonaviy qurollangan ingliz-hind flot raqiblarining harbiy flotini tor-mor qilib, arablarning tayanch punktlari bulgan Ras alXayma, Sharja, Umm al-Kayvan va Dubayni zabt qildilar. Qaroqchilar qirg`og`i batamom tor-mor qilindi. Tinchlik muzokaralari yakunida 1820 yili qaroqchilar qirg`og`i amirlari bilan inglizlar o`rtasida «Tinchlik tug`risida bosh hujjat» imzolandi. Ammo mintaqadagi hamma amirlar ham nazoratni imzolamadi. Qatar shayxlari vositalarini imzolashdan bosh tortdilar va rasman Usmoniylar imperiyasining tarkibi bo`lib qolaverdi. 1830-1850 yillarda inglizlar yana bir qator qismlarni imzolashga erishdilar. Shundan so`ng qaroqchilar qirg`og`i rasman Shartnomaviy Ummon nomini oldi, mahalliy axoli esa o`z yurtlarini as-Sir deb atashda davom etdilar. Qatarlik shayxlarning inglizlar bilan murosaga kelishmaganligini ularga vahobiylarning kuchliligi bilan izoxlash mumkin. Inglizlarga esa Xindistonga o`tadigan dengiz yo`lining xavfsizligini ta'minlash uchun Fors ko`rfazidagi davlatlar ustidan to`liq nazorati o`rnatish zarur edi. 1860 yil Suvaysh kanali qurilib, Xindiston va Uzoq Sharqqa eng yaqin dengiz yo`li ochilgandan so`ng mintaqadagi xarbiy-siyosiy xolat keskin o`zgardi. Misr siyosiy jihatdan kuchsiz davlat bo`lib, biron bir Yevropa davlatining boshqaruviga tushib qolishi aniq edi. Shu boyis inizlarning asosiy vazifalari Suvaysh kanali ustidan nazoratni o`rnatish bo`ldi. Ayniqsa hududda Germaniyaning oshib borayotganligi ingliz bu yerda tayanch nuqtalarini kupaytirishga, mintaqadagi pozitsiyasini yanada mustaxkamlashga majbur qilish edi. 1875 yilgi Suvaysh kanali kompaniyaning asosiy aktsioneri bo`lib olgan Angliya Qatarlarga bosim o`tqazishda davom etdi. Lekin Qatar hukumdori bo`lib olgan shayx Bonu Xojar Qosim bin Muhammad, Angliya bilan birorta shartnoma imzolashga rozi bo`lmadi. O`tqazilgan muzokaralar natijasida shayx Kosim inglizlarning maslahatlarini inobatga olishni va'da qilish bilan cheklandi. Inglizlarning har qancha urishlariga qarama-qarshilikdan shayx Qosim 1913 yil vafotigacha Angliya protekgoriga rozi bulmadi ⁶.