|
Bulduruqlar (Pterocletes) kenja turkumiga kiruvchi qushlar o`rtacha kattalikda bo`lib, uzunligi 22-40 sm, tashqi ko`rinishi bilan kaptarlarga o`xshaydi. Lekin kaptarlardan farqli o`laroq, ular tog’larda yashamasdan, balki Afrika va Osiyoning sahro–cho`llarida yashaydi. Shuningdek, bulduruqlar jo`ja bolali qushlar hisoblanadi. Uyalarini erga quradi, uyalarida 3-4 ta tuxum bo`ladi. Tuxumini urg’ochi va erkak bulduruqlar navbatlashib bir oy bosadi. Ozuqasini faqat yerdan topadi. Ular juda tez uchadi, qanotlari uzun, o`tkir va uchli. Panjasi kichkina, ba`zan barmoqlari bir-biriga yopishib ketgan va patlar bilan qoplangan. Bulduruqlar kenja turkumining bitta bulduruqlar (Pterocletidae) oilasi bo`lib, bu oilaning16 ta turi bor.
MDHda, shu jumladan, O`zbekistonning dasht va cho`l mintaqalarida suvga yaqin yerlarda bulduruqlardan oqbovur (Pterocles alchata), qorabovur (Pterocles orientalis) va o`ziga xos tuzilgan suv buldurig’i (Syrrhaptes paradoxus) tarqalgan.
Suv buldurug’i Osiyo cho`llaridan MDHning Yevropa qismiga hamda g’arbiy Yevropaga ko`plab uchib o`tadi.
Suv buldurug’ining orqa barmog’i bo`lmaydi, 3 ta oldingi barmoqlari patlar bilan qoplangan va serbar bo`lib, bir-biriga qo`shilib ketgan tovonga o`xshaydi. Bulduruqlarning massasi 300-500 g keladi. Ular to`da bo`lib yerga uya quradi va har kuni ma`lum vaqtda 2 mahal (choshgohda va peshinda) gala bo`lib suv ichishga boradi. Jo`jalariga jig’ildonini to`ldirib suv olib keladi. Asosan o`simliklarning donlari, bahorda esa kurtak va yosh novdalar bilan oziqlanadi. Bulduruqlar ov ahamiyatiga ega. Ko`plab ovlanishi sababli juda kamayib ketgan. Oqbovur O`zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan.
Kakkusimonlar (Cuculiformes) turkumi. Bu turkumga, asosan haqiqiy daraxtda yashovchi qushlar kiradi. Ular o`rmonlarda va butazorlarda, shahar va qishloqlarda yashaydi. O`rtacha kattalikda, tumshug’i cho`zilgan, uchi biroz bukilgan, dum pati uzun, 4 ta barmog’i bo`lib, ikkitasi orqaga va ikkitasi oldinga qaragan. Kakkularning 130 ta turi bor, shulardan yarmi uya qurish va jo`ja ochish instinktini yo`qotgan, ya`ni boshqa qushlarning uyasiga parazitlik qiladi, yarmi esa monogam bo`lib, o`zlari uya quradi va tuxumlarini bosadi. Parazitlikning eng sodda ko`rinishi boshqa qushlarning uyasini tortib olishdan boshlanadi. Ba`zi turlari tortib olingan uyaga tuxumini qo`yadi va inkubatsiya qiladi.
Kakkusimonlar yer sharining Antarktika va Arktikadan tashaqari barcha qit`alarida keng tarqalgan. Ko`pchilik turlari iliq iqlimli hududlarda yashaydi
(177-rasm). Kakkusimonlarni 2 ta, ya`ni kakkular va turakolar oilalari bor. Kakkular (Cucculidae) oilasidan 6 ta turi MDHda, shu jumladan, 3 ta turi, ya`ni oddiy kakku (Cuculus canorus), kar kakku (Cuculus saturatus) va kichik kakku (Cuculus policephalus) O`zbekistonda uchraydi.
Oddiy kakkuning tana uzunligi 33-38 sm, og’irligi 100 g gacha boradi. Qanoti kalta, dumi uzun. Pati qo`ng’ir-kulrang yoki qo`ng’ir-sarg’ish, qorin tomoni oqish bo`lib, qoramtir yo`l-yo`l chiziqlari bor. Bu qush ku-ku degan ovoz chiqarib sayraydi. Hasharotlarni, jumladan tukli qurtlarni qirib foyda keltiradi. Uya qurmaydi, hasharotxo`r, mayda qushlarning, jumladan chumchuqsimonlarning uyalariga tuxum qo`yib zarar keltiradi, ya`ni uya paraziti hisoblanadi. Tuxumdan chiqqan jo`jasi uya egasining tuxumlarini yoki jo`jalarini uyasidan chiqarib tashlaydi. Oddiy kakku tuxumlarining rangi va o`lchami uya egasining tuxumlariga o`xshash bo`ladi. Kakku vodiylarda, vohalarda, tog’ etaklarida va tog’larda uchraydi. Uchib ketadigan qushlardan hisoblanadi. Kakku Afrika, Arabiston, Hindiston va Xitoyda qishlaydi. Ular Respublikamizga aprelda uchib keladi. Bu qushlar urchish davrida doimiy juft bo`lib yashamaydi. Aprel–avgust oylarida 12-20 ta tuxum qo`yadi.
Tuxum bosish muddati 10-15 kunga to`g’ri keladi. Jish bolali qushlardan hisoblanadi. Kakkular 1 soat ichida 100 ga yaqin zararkunanda tukli qurtlarni (tengsiz ipak qurtlarini) yeb quritadi va o`rmonchilikka foyda keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
