L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Suyaklarning tarkibi va xillari.
Suyak asosan suyak to’qimasidan tuzilgan. Suyakning sirti suyak o’st pardasi bilan qorejagan bo’ladi, bu parda bolalarda juda pishiq, hatto suyak singanda ham yirtilmaydi. Suyak ustiga parda bilan suyakning faqatgina bo’g’in yuzalari qorejamaydi holos. Suyak parda ko’p miqdorqagi qon tomirlar, bilan asablar bilan ta’minlangan, bular suyak o’st pardadagi teshiklar orqali suyakning ichki qismiga o’tadi. Suyak shikaslanganda va kasallanganda suyak ustiparda hujayralarining hisobiga suyak qayta tiklanadi. Suyak usti pardagi bog’lamalar va mushaklar birikadi. Suyak usti pardaning tagiga suyakning kompakt qavati yoki zich qavati bo’ladi. Kompakt qavatining tagiga kovak qavat bo’ladi. Yangi tug’ilgan va ko’krak yoshidagi bolalarning uzun naysimon suyagining bo’shliq qismida qizil iliq bo’lib, o’sish protsessida qizil ilikning o’rnini sariq ilik egallaydi. Naysimon suyaklarning ikki uchida, ba’zida yassi suyaklarda 15 yoshgacha qizil iliq saqlanadi.
Suyaklar shakli va tuzulishiga qarab, naysimon, yassi, kalta va aralash suyaklarga bo’linadi. Naysimon suyaklar qo’l-oyoq skeletining tarkibiga kiradi. Naysimon suyuqlar orasida uzun (yelka suyagi, bilak, tirsak suyaklari, son suyagi, boldir suyaklari) bor. Har bir naysimon suyakning tanasi (diafizi) va ikki uchi (epifizlari) tafovut qilinadi. Yassi suyaklarning shakli turli xil bo’ladi. Ularga kallaning qoplovchi suyaklari, kurak va chanoq suyaklari kiradi. Aralash suyaklar turli shaklga ega bo’ladi. Suyaklarning yu’zasida g’adir-budir dumboq, qirra, teshiklar, egatlar bo’ladi. Bularga mushaklar, paylar, boylamlar birikadi. Yoki tomirlar, asablar o’tadi. Suyak biriktiruvchi to’qimaga kirib ikki xil kimyoviy modda: organik va anorganik moddalardan iborat. Suyakning organik moddasiga osseyn deyiladi, suyak tarkibining 1/3 qismini organik, 2/3 qismini anorganik modda tashkil etadi. Agarda suyakning bir qismini xlorid yoki nitrat kislotaga solib qo’yilsa, bir necha vaqtdan so’ng yumshoq va elastik bo’lib qolganini ko’ramiz. Suyak olovda kuydirilsa, organik moddalari kuyib ketishi tufayli mo’rt bo’lib qoladi. Suyakning elastikligi osseyn borligiga qattiqligi esa anorganik moddalarga bog’liqdir. Suyakda organik va anorganik moddalar borligidan elastik va qattiqdir. Yosh ulg’ayishi bilan suyakning osseyn va anorganik moddalar miqdori o’zgarib boradi. Bolalarda organik moddalari ko’proq. Shuning uchun ularning suyagi elastik bo’ladi. Yosh ulg’aygan sari anorganik moddalar miqdori ortib boradi, shuning uchun ularning suyagi mo’rt bo’lib qoladi. Yosh ulg’ashi bilan suyakda kal’tsiy, fosfor, magniy va boshqa elementlar nisbatan o’zgaradi. Kichik bolalar suyagining tarkibida ko’proq kal’tsiy, katta maktab yoshidagi bolalarning suyagini tarkibida fosfor tuzlari ko’p bo’ladi. Bolaning 7 yoshida naysimon suyaklarning tuqilishi katta odamlarnikiga o’xshaydi. Lekin 10-12 yoshda suyakning g’ovak moddasi intevsiv o’zgaradi. Bolalarning yoshi qancha kichik bo’lsa, suyak ustidagi po’stlog’i zich qavatga yopishgan bo’ladi. 7-10 yoshgacha naysimon suyaklarning ilik qismini o’sishi sekinlashadi. 11-12 yoshlardan 18 yoshgacha naysimon suyaklar to’liq shakllanib bo’ladi. Suyaklar oraliqli, tog’ayli to’qima, suyakli to’qima, biriktiruvchi to’qima yorqamida birikadi. Biriktiruvchi to’qima yorqamida birikish bog’lamlar, pardalar, kalla choklari, tog’ayli to’qima yorqamida birikish umurtqalar va dumg’aza suyagini hosil qilishga kiradi.