|
Og’iz bo’shlig’i. Ovqatlar- ning hazmlanishi og‘iz bo'shlig'idayoq boshlanadi. Ovqatlarning mexanik bo’linishi va maydalanishi og’iz bo'shlig'i a'zolarini spetsifik funksiyasini — chaynash tashkil qiladi. Barcha hazm a'zolari orasida faqatgina og'iz bo'shlig'i suyakli asosga ega, og'iz bo'shlig'ida til va tishlar joylashgan. Tilqon tomirlari va nervlar bilan yaxshi ta'minlangan, shilliq parda bilan qoplangan harakatchan muskulli organdir. Chaynash jaravonida til ovqatlarni harakatlantiradi, tain sezish va nutq a'zosi bo'lib xizmat qiladi.
Tishlar ovqatlarni maydalavdi. Bundan tashqari. Ular nutq tovushlarining shakllanishida ishtirok etadi. Funksiyasi va shakli bo'yicha tishlar kesuvchi, qoziq, kichik va katta ildizli tishlarga farqlanadi. Voyaga yetgan odamlarda tishlarning umumiy soni 32 ta bo'ladi. Har bir yuqorigi va pastki jag'laning yarmida 2 ta kesuvchi, 1 qoziq, 2 ta mayda ildizli va 3 katta ildizli tishlar joylashgan. Bu quyidagi tish formulasi bo'yicha har ikkala jag'ning bir tomonidagi tishlarni belgilab beradi.
Har bir tish milkdan chiqib turgan koronkadan va u keyin bo'g'izga va ildizga aylanadi. Ildiz esa jag'ning tish chuqurchasiga o'tirgan bo'lib, suyak usti qatlami bilan birgalikda unga tutashib ketgan. Pastki jag'ning katta qoziq tishlari ikkitadan, yuqorigisi esa 3 tadan ildizga ega bo'ladi. Boshqa tishlar bir ildizlidir. Ildiz ichidan kanal o'tgan bo'lib, tish bo'shlig'ida kengayadi va u tish lahmi yumshoq po'kaksimon biriktiruvchi to'qima, tomirlar va nervlar bilan to‘la bo'ladi.
Tishning milkdan chiqib turgan qismi, bo'g'zi va ildizlari qattiq to'qimalardan iborat bo'ladi. Tish bo'shlig'ida tishning yumshoq to'qimasi-pulpa joylashgan bo'ladi. Pulpaning asosini hujayra elementlariga boybo'lgan biriktiruvchi to'qimalar tashkil qiladi.
Ildiz kanali orqali pulpaga tomirlar va nerv tolalari kiradi. Bu yerda tishning jadal moddalar almashinuvi kechadi va bu yerda dentinning jarohati bilan bog'liq bo'lgan ayrim tiklanish jarayonlari ham bajariladi.
Koronka emal bilan bo'g'zi va ildizida sement bilan qoplangan, tishning barcha qismlarining asosiy massasini dentin tashkil etadi. Organizmda eng qattiq to'qima koronkani qoplab turuvchi emal hisoblanadi, qattiqligi bo'yicha deyarli kvarsga tengdir. Lekin u ham yemirilishi va yorilishi mumkin. Emalning tarkibidagi organik moddalar bor-yo‘g'i 2-4 % ni tashkil qiladi, qolgan qismini esa mineral moddalar tashkil qiladi.
Tishlar jag' qatlamida yuzaga keladi va rivojlanadi. Embrional rivojlanish davridayoq doimiy tishlarning kurtaklariga asos solinadi, bunda kevinchalik sut tishlari bilan almashinadi.
Bolalar 6-8 oylik bo’lganida dastlab vaqtinchalik yoki sut tishlari chiqa boshlaydi. Rivojlanishning shaxsiy xususiyatlari va oziqlanish sifatiga qarab tishlar erta va kech ham chiqishi mumkin.
Ko'pchilik holatlarda dastavval pastki jag'ning o'rtangi kesuvchi tishlari chiqadi: so'ngra yuqorigi o'rta va yuqorigi yon tomondagilar paydo bo'ladi, bir yoshning oxirida, odatda, 8 ta sut tishlari chiqib bo'ladi. Bola hayotining ikkinchi yili davomida, ayrim hollarda esa hatto uchinchi yoshning boshida barcha 20 ta sut tish chiqib bo'ladi. Bunday holatda tishning formulasi quyidagi ko'rinishni oladi: 2.1.0.2. yuqorigi jag" (bir tomoni). 2.1.0.2. pastki jag' (bir tomoni).
Sut tishlar yumshoq va sinuvchan bo’lganligi uchun bolalarning ovqatlanishini tashkil qilishda buni hisobga olish zarur. Bolalar 6-7 yoshga yetganida ularning sut tishlari tusha boshlaydi va ularning o'rniga doimiy tishlar chiqa boshlaydi. Almashinishdan oldin sut tishlarining ildizlari surilib ketadi va shundan keyin ular tushadi. Mayda ildizli va uchinchi katta ildizli tishlar yoki aql tishlar sut tishlarisiz chiqadi. Doimiy tishlarning chiqib bo'lishi 14-15 yoshga borib tugaydi. Bundan aql tishlarining chiqishi miistasno, chunki ularning chiqishi ayrim paytlarda 25-30 yoshgacha kechikishi mumkin: 15 % holatda ular yuqorigi jag'da bo'lmasligi ham mumkin. Arxeologik qazishlar o'tkazilib topilgan qadimgi odamlar qoldiqlarida (sinantroplar, neandartallar) bu tishlar juda yaxshi rivojlanganligi aniqlangan. Hozirgi paytda ular bir muncha rudimentlashgan holda ko'rinadi. Doimiy tishlar qator yillar mobaynida sut tishlari tagida bo'lganligi sababli, maktab va maktabgacha yoshdagi bolalarning og'iz bo'shlig'i va tishlari holatiga e'tibor berish kerak bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
