L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Xlorid kislota ajratadigan hujayralarning o‘ziga xosligi ularda sekretor naychalarning mavjudligidadir. Xlorid kislotaning maksimal ajralishi ushbu hujayralarning son miqdori bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Bu hujayralarning yuzasida mikrovorsinkalari bo‘lgan chuqur bo‘rtmalar mavjud. Tinch holatdagi hujayralarda sekretor naychalar yaqqol namoyon bo‘lmaydi, ularning o‘rnida pufaksimon hosilalar, ya’ni tubulovezikulalar ko‘rinadi. Faol sekret ajratayotgan hujayralarda esa, tubulovezikulalar ko‘rinmay qoladi, sekretor naychalar esa kattalashadi. Rangsiz va tiniq shirada 0,3-0,5 % miqdorda xlorid kislota borligi sababli rN 1,5-1,8 atrofida bo‘ladi. Xlorid kislota (me’da va umuman hazm tizimi faoliyati uchun muhim bo‘lgan):

1. 
   pepsinogenlarni faol pepsinga aylantiradi;
   
2. 
   pepsinlarning faollashuvi uchun zarur bo‘lgan kislotali muhitni hosil qiladi;
   
3. 
   ovqat oqsillarini denaturatsiyaga uchratadi, yumshatadi, natijada ularning parchalanishi yengillashadi;
   
4. 
   pilorusning ochilib-yopilishi va ximusning ichakka o‘tishini boshqarilishida ishtirok etadi;
   
5. 
   me’da va ingichka ichakning shilliq pardalaridan qonga gormonlarning ajralishini o‘zgartirib, hazm tizimi faoliyatini boshqarishda ishtirok qiladi;
   
6. 
   me’dadagi mikroblarning ko‘payishiga yo‘l qo‘ymaydi, ya’ni bakteritsid ta’sirga ega.
   

Me’da bezlarining bosh hujayralarida proteolitik enzimlar, ya’ni faol bo‘lmagan pepsinogenlar sintezlanadi, ular, me’da shirasining asosiy gidrolitik enzimi hisoblanadi. Ribosomada sintezlanadigan proenzim zimogen granulalari ko‘rinishida to‘planadi va ekzotisoz yo‘li orqali me’da bezining bo‘shlig‘iga o‘tadi. Me’da bo‘shlig‘ida pepsinogendan ingibirlanuvchi oqsilli majmua parchalanadi va pepsinga aylanadi. Pepsinogenning faollashuvi HCl yordamida boshlanadi, keyinchalik esa autolitik holda davom etadi, ya’ni pepsin, o‘zining proenzimini faollashtiradi. Hozirgi paytda pepsin deb, bir nechta proteolitik enzimlar qorishmasi belgilangan. Odamda 6-8 ta bir-biridan immunogistokimyoviy jihatdan farqlanadigan turli enzimlar topilgan.