L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. IS-LM modeli qanday maqsadga xizmat qiladi va unga ehtiyojni qanday 
asoslab berish mumkin?
2. IS-LM modelining asosi bo‛lgan tenglamalarni sanab bering va ularga tavsif 
bering.
3. IS egri chizig‛ining mohiyati nimada va qanday keltirib chiqariladi?
4. LM egri chizig‛ining asosiy o‛zgaruvchilari nimalardan iborat va u qanday 
keltirib chiqariladi?
5. IS egri chizig‛i tenglamasidagi qaysi parametr fiskal va pul kredit 
siyosatining nisbiy samaradorligini belgilaydi va nima sababli?
6. Modelda makroiqtisodiy siyosat yuzaga kelishining shartlari qaday?
7. Likvidlilik tuzog‛i qachon vaziyatda yuzaga keladi va makroiqtisodiy 
siyosatga qanday ta’sir ko‛rsatadi?
 
8. IQTISODIY O‛SISH: UMUMIY TAVSIFI, NEOKEYNSCHA VA 
NEOKLASSIK MODELLAR 
8.1 Iqtisodiy o‛sish tushunchasi. Iqtisodiy o‛sish o‛lchovi: potensial va 
haqiqiy daromad dinamikasi 
Iqtisodiy o‛sish mamlakat taraqqiyotini tavsiflash yoki turli mamlakatlarning 
iqtisodiy ko‛rsatkichlarini taqqoslash uchun ishlatiladi. Odatda, iqtisodiy o‛sish 
deganda ishlab chiqarish natijalari va uning omillari (unumdorligi) ning miqdoriy 
va sifat o‛zgarishi tushuniladi. Ushbu o‛zgarish aholi jon boshiga real YaMM 
o‛sishi yoki real YaMM o‛sishida ifodalanadi. Amalda ikkita yondashuvdan 
foydalanish mumkin, agar davlatning umumiy salohiyati baholansa, u holda ular 
birinchisiga murojaat qilishadi, agar biz turmush darajasi haqida gapiradigan 

---

148 
bo‛lsak, ikkinchisi. Masalan, Xitoy davlatining Yalpi milliy mahsuloti 
Avstriyanikidan o‛nlab marta yuqori ekanligiga shubha yo‛q, ammo agar biz ushbu 
Yalpi milliy mahsulotni jon boshiga qancha tushishi haqida gapiradigan bo‛lsak, 
unda Avstriyaning ko‛rsatkichlari Xitoynikidan o‛n baravar yuqori bo‛ladi. 
Iqtisodiy o‛sishning ahamiyati juda katta, chunki uning doimiy o‛sish sur’atlari 
yangi ehtiyojlarni qondirish va mamlakatning, mamlakat tashqaridagi ijtimoiy-
iqtisodiy ehtiyojlarni hal qilishga imkon beradi, chunki real ishlab chiqarish 
hajmining o‛sishi cheklangan resurslar muammosini yumshatishga imkon beradi. 
Yalpi talab-yalpi taklifi modeli yordamida makroiqisodiy jarayonlarni tahlil 
qilar ekanmiz qisqa davrda real YaIMni oshirish imkoniyatlari yalpi taklifning 
vertikal kesmasi bilan chegaralanganligi muammosiga duch keldik. To‛liq 
bandlilik darajasiga erishilgandan so‛ng real YaIM hajmini bundan keyingi 
ko‛paytirish uchun yalpi taklif egri chizig‛ini o‛ngga siljishiga erishishimiz, ya’ni 
foydalanilayotgan resurslar miqdorini ko‛paytirishimiz zarur.
Agar iqtisodiyotning qisqa muddatli holati ko‛proq yalpi talab bilan belgilansa, 
uzoq davrga iqtisodiyotning rivojlanishi ko‛proq ishlab chiqarish imkoniyatlari 
bilan belgilanadi. Shu sababli iqtisodiy o‛sishni modellashtirishda diqqat 
markazida real sektor turadi.
Iqtisodiy o‛sish to‛liq bandlilik sharoitiga mos keluvchi potentsial ishlab 
chiqarish darajasini uzoq muddatli ko‛payishi tendentsiyasini anglatadi.
Iqtisodiy o‛sish jami taklifning o‛sishini yoki boshqacha aytganimizda, haqiqiy 
va potentsial YaIM hajmining oshishini bildiradi. Iqtisodiy o‛sish nafaqat 
mamlakat real daromadlarining o‛sishi, shuningdek, jon boshiga to‛g‛ri keladigan 
real daromadlarning o‛sishini ham anglatadi. Shu sababli ham iqtisodiy o‛sish ikki 
xil usul bilan o‛lchanadi.
Birinchi usulda iqtisodiy o‛sish real YaIM ni o‛tgan davrga nisbatan o‛zgarishi 
sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy imkoniyatlari dinamkasini 
aniqlash uchun ishlatiladi.
Ikkinchi usulda iqtisodiy o‛sish aholi jon boshiga to‛g‛ri keladigan real 
YaIMning o‛tgan davrga nisbatan o‛zgarishi sifatida aniqlanadi.

---

149 
Iqtisodiy o‛sish nazariyasi va modellarida YaIM o‛rniga SIM, YaMD, SMD 
ko‛rsatkichlaridan ham foydalanilishi mumkin. Iqtisodiy nazariyada iqtismodiy 
o‛sish daromadlarni qanday nisbatlarda iste’mol va investitsiyalarga bo‛linishiga 
bog‛liq deb qaraladi.
Iste’mol hajmi dinamikasi iqtisodiyotning provard maqsadini va yashash 
darajasi 
oshishini 
bildirsa, 
investitsiyalar 
hajmining 
o‛zgarishi resurs 
imkoniyatlarining o‛sishi va texnik yangiliklarning moddiylashishini anglatadi. 
Iste’mol va investitsiya o‛rtasida yetarlicha muqobillik mavjud, chunki, joriy 
iste’mol miqdorining oshishi investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish 
iqtisodiy o‛sish imkoniyatlarini qisqartiradi.
Iqtisodiy o‛sish real kattaliklarda, qiyosiy baholarda o‛lchanadi.
Har bir mamlakat iqtisodiy o‛sishga intiladi, chunki iqtisodiy o‛sish, 
birinchidan, milliy mahsulot hajmi va daromadning ko‛payishiga, ikkinchidan, 
resurslardan samarali foydalanishga, uchinchidan, yangi-yangi ehtiyojlar va 
imkoniyatlarning paydo bo‛lishiga, to‛rtinchidan, xalqaro bozorlarda mamlakat 
obro‛sining oshishiga olib keladi.