Kurs ishi mavzu: Logoritmika mashqida nutqida nuqsoni bo'lgan bolalar bilish jarayonlarini rivojlantirish yo'llari

Diqqat, xotira va musiqiy tuyg'uni rivojlantirish
Ko'p bolalar bir narsaga diqqatni jamlashni bilmaydilar. Ular beparvo, unutuvchan, xotirasi beqaror, ular musiqa bilan qo'shiq aytolmaydi, chunki mos keladigan eshitish yo'q. Bunday chaqaloqlar uchun e'tiborni, xotirani va eshitishni talab qiladigan logoritmik mashqlar kerak.
Musiqiy tuyg'uni rivojlantirish uchun avval bolalarga sekin ritmli vazifalar taklif etiladi. Bolalar musiqadagi har bir tovushni his qilishlari kerak.
Tezlik - tezlik. Musiqada u sekin, o'rtacha va tezkorga bo'linadi. Bola musiqani his qilishi uchun shoshilmang.Birinchidan, bolalar bilan ular sekin sur'atda to'xtaydilar. U o'zlashtirilganda, siz tezroq musiqaga o'tishingiz mumkin.
Musiqiy asboblar logotip ritmidagi ajralmas atributdir
Qoida tariqasida, bolalar shovqinli va qiziqarli bo'lganda yaxshi ko'rishadi. Shuning uchun, logotip ritmida musiqiy asboblarning ahamiyati katta emas.
Ularning yordami bilan bolalar ritmni his qilishni o'rganadilar, ular eshitish, diqqat va xotiraga ega. Bundan tashqari, nozik vosita mahorati rivojlanib, uning yordamida nutq yaxshilanadi.
Musiqiy asboblar tasavvur va ijodni rivojlantiradi. O'qituvchi yoki musiqiy direktor pianino chalishni boshlaganda, bolalar hech bo'lmaganda tempni takrorlashlari kerak. Birinchi marta kamdan-kam hollarda ishlaydi. Biroq, agar bola ertami-kechmi yaxshilanishga intilsa, u albatta muvaffaqiyatga erishadi.
4-5 yoshli bolalar uchun logoritmik mashq.
Ko'p o'qituvchilar ritmik ta'limga e'tibor berishadi. 4-5 yoshli bolalar uchun logoritmika juda qiziq. Mashqlar maksimal 30 daqiqa davomida amalga oshiriladi. Bu barmoq yoki ochiq o'yin bo'lishi mumkin. Ularning yordami bilan bolaning nutqi rivojlanadi.
Barmoq o'yini
Tarbiyachi: bolalar, barmoqlaringizga qarang. Qanchasi o'ng qo'lingizda? Va chapda? To'g'ri, har biri 5 barmoqdan. Kelinglar ular bilan o'ynaymiz.
Biz mandarin bilan baham ko'rdik (chap musht o'ng qo'lni ushlab turadi).
Hayvonlar ko'p, lekin u yolg'iz.
Ushbu tilim mushukchalar uchun (birinchi bosh barmog'ini burish),
Ushbu tilim o'rdaklarga (ko'rsatkich barmog'ini oching),
Ushbu tilim cho'chqalar uchun (o'rta barmog'ingizni burishtiring),
Bu - tovuqlar yeydi (halqa barmog'ini oching),
Qolgan qismlar kichik bolalar uchun (kichik barmog'ingizni egib oling).
Ochiq havoda o'ynash
Biz yugurdik, yugurdik, oyoqlar charchaguncha.
Endi biroz dam olamiz va yana yugurishni boshlaymiz.
Oh Bolalar, derazaga qaranglar, yomg'ir yog'moqda.
Hamma tezda uyga yuguradigan vaqt keldi.
Keling, oyoqlariga chiroyli kauchuk etik kiyamiz, Kelinglar, yana bir bor sayr qilaylik, shirin yomg'irni ushlaymiz.
4-5 yoshli bolalar uchun ushbu mashqlar diqqatni rivojlantiradi. Bunday o'yinlar muntazam ravishda o'tkazilishi kerak. Tercihen musiqiy hamrohligida.
5-6 yoshli bolalar uchun logoritmik mashqlar.
Bu yoshda mashqlar qiyinroq kechadi. Bolalar nafaqat harakatlarni, balki ritmni, so'zlarni, musiqani ham o'zlashtirishi kerak.
Motor mashqlari
Chivinli agarik qo'ziqorin tepalik ostida o'sdi,
Bolalar uni ko'rib, qazishga qaror qilishdi.
Ular uni belkurak bilan yiqitishni boshladilar.
Bir kun qazish
Ikkinchi kun kesildi
Uchinchisi arra qilingan.
Ura! Ular qo'ziqorinni erga yig'ishdi!
Ushbu mashqda bolalar qanday harakatlarni qilishni o'zlari taxmin qilishlari kerak. Biroq, kattalar birinchi marta yordam berishi mumkin. Bolalar she'rni o'rgangach, uni o'zi aytib berishlari mumkin.
Boshqa mashq
Shamol esmoqda, barglar aylanmoqda
Sekin, lekin aniq ular erga cho'kib ketishdi.
Kuchli shamol esdi, qor parchalari uchib ketdi,
Ehtimol, yaqin orada qor bo'ronlari boshlanadi.
Yana to'satdan shabada esdi, yerda qor to'pi bor edi.
Qor hamma joyda va daraxtda, ichi bo'sh joyda,
Yerda va asfaltda
Axir qish keldi, tasavvur qiling!
5 yoshli bolalar uchun logotip ritmi juda qiziqarli. Yigitlar harakatlarni taklif qilishdan va ularni namoyish qilishdan xursand bo'lishadi.
6-7 yoshli bolalar uchun logotip
Ushbu yoshdagi mashqlar endi 30 emas, balki 40 daqiqani tashkil qilishi mumkin. Bolalar darslarga ko'proq vaqt ajratishlari kerak, chunki ularning murakkabligi oshadi.
Motor mashqlari
Yigitlar bilan o'rmonga boraylik (aylana bo'ylab yurish),
Va biz qo'ziqorinlarni yig'amiz
Bu orada biz qo'shiq aytamiz.
Do'stlarim bilan o'rmonga kelaman (yurish),
Va men qo'ziqorinlarni yig'aman (oldinga burilishlar).
Yomg'ir tomchi kabi yog'di
Va qo'ziqorinlarni chetlab o'tmadi,
Endi ular o'sdi
Biz ularni yig'amiz.
Ushbu qofiya uchun bolalar harakatlarni o'zlari o'ylab topsin. Axir ular nafaqat xotirani, balki fantaziyani ham rivojlantiradi. 6-7 yoshli bolalar uchun logoritmikalar kulgili va hayajonli. Mashqlar ko'pincha musiqiy akkompaniment bilan taklif etiladi. Faqat har bir bolaga kerak bo'lgan narsadir.Shunungdek, o’quvchilari bilan mashg’ulotlarda qo’shila olishni yoki umumiy va nutqiy harakatlarni «uchirish» ni mashq qilish tavsiya etiladi. Bola o’zini atrofdan ajratib olishga imkon bermaslik kerak. Harakatga kirishish tezligini rivojlantirish vositalaridan harakat muayyan buyruq orqali bajariladigan saf mashqlari; nutq va motor ta’sirlariga o’yinlar; safda raqamlarni tartib bilan sanash, birinchi – ikkinchi, birinchi – uchinchi va boshqalar; bir vaqtda nutqli nafasni va kirishish tezligini avtomatlashtirish mashqlari, nutq apparatining hamma uchta bo’limi faoliyatini muvofiqlashtirish hisoblanadi. Bu mashqlarga nafas chiqarganda har xil nutq materialini talaffuz qilish, ayrim unli tovushlardan boshlab turli murakkablik va uzunlikdagi gap bo’g’inlari va birikmalari kiradi. Nutq faoliyatiga kirish faqat «ikki» sanog’idan amalga oshiriladi; tasodifiylik belgisidan foydalaniladi; shug’ullanayotganlar ulardan qay birlari nutq materialini gapirishini bevosita nutqqa kirishish paytida biladilar; nutqqa kirishish uchun signal bilan harakat komplekslarini bajarishda guruhdagi navbatchi tomonidan aytilgan iboraning birinchi so’zi hisoblanadi. Nutq nafasini avtomatlashtirishga yo’naltirilgan mashqlar nutq nuqsoniga ega lar nutqini to’g’rilashda kerakli yordam ko’rsatadi.
O’quvchilar bilan logoritmik mashg’ulotlarni uch qismdan qurish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Kirish. Saf tortish, navbatchi raporti, salomlashish, mashg’ulot mavzui bilan tanishish, saf mashqlari, yurishning turli ko’rinishlari, yengil chopish.
Asosiy. LFK majmui (beshta mashqdan iborat), harakatli o’yin, tinchlantiruvchi mashq, ashula aytish.
Yakunlovchi. Navbatchi nutqini muhokama qilish va baxolash, mashg’ulotlar xulosasini yakunlash, yakka vazifalar.
Davolanish kursi davrida LFKning oltita majmui bajariladi. Majmualarni 6–7 mashg’ulotdan keyin, ya’ni ikki haftadan so’ng almashtirib o’tkaziladi. Logoritmik mashg’ulotlar nutqqa to’yingan. Kirish qismida raqamlar tartibida sanash amalga oshiriladi, har 2–3 mashg’ulotdan keyin esa bolalarni oldingi mashg’ulotlarda o’rgangan saf buyrug’i va mashqlarini qanday bilishlari so’rovi amalga oshiriladi. 6–8 mashg’ulotdan keyin ommaviy maktabdagi jismoniy tarbiya darslarida qabul qilingan shakldagi navbatchining raporti kiritiladi.
LFK majmui – mashg’ulotlarning asosiy qismi ayniqsa nutqqa boy, nutq nafasini avtomatlashtirish mashqlari, sanoq yoki ritmlashtirilgan nutq ostida bajariladigan harakatlarni erkin bo’shashtiradigan va muvofiqlashtiradigan mashqlar. LFK ning to’rtinchi majmuidan «qiyin» deb ataladigan tovushlar, bo’g’inlar, so’zlar va shu tovushlar bilan qisqa iboralarni qayta ishlashda foydalaniladigan artikulyator apparatining muskullar tonusini tartibga soluvchi «balandlik» mashqi kiritiladi. Oldin qiyin tovushlar artikulyator apparatining to’la muskullar relaksatsiyasida alohida holatida, bo’g’inlarda va kalta iboralarda yengil, erkin talaffuz qilinadi; keyin shu tovushlarda til va lab muskullari bu tovushlarni butunlay ishlab chiqarish imkonsizligidan asta sekin taranglashadi, shundan so’ng sekin-asta ularni yengil, bemalol talaffuz qilishga o’tkazish kerak. Hamma shug’ullanayotganlar bilan kelishib nutq materiali pedagogning qo’l harakati bo’yicha talaffuz qilinadi. Eng katta nutq vazifasi – guruq bo’yicha navbatchida. Navbatchining birinchi nutq imtixoni – uning axboroti. LFKning uchta majmui ishlab chiqilganidan so’ng, navbatchiga guruh bilan harakatni muvofiqlashtiradigan mashqlar o’ylab topish va o’rgatish topshiriladi. Sal keyinroq navbatchi ularni oldindan o’ylab topadi va varaqqa yozib oladi, nutq nafasini avtomatlashtirish mashqlariga muayyan mavzudagi gaplar kiritiladi. Gaplar nafas chiqarishda talaffuz qilinadi. Mashqni bajarishdan oldin navbatchi to’rtta gapni o’qiydi, boshqalar esa yaxshi esda qolishi uchun uning orqasidan aynan takrorlaydilar, keyin mashqni bajarayotganda navbatchi «bir» sanog’iga shu gaplardan birinchi so’zni aytadi, «ikki–uch–to’rt» sanog’iga esa pedagog ko’rsatgan shug’ullanayotgan bola hamma gapni to’la talaffuz qiladi. Davolash kursining oxirida navbatchi mustaqil mashg’ulotni o’tkazadi, pedagog faqat jo’r bo’ladi. Maktabgacha yoshdagi hamda kichik sinf o’quvchilari bilan nutqni va boshqa asab funksiyalarini mashq qildirishga yo’naltirilgan namunali mashg’ulotlar shunday sxemaga ega bo’lishi mumkin: kirish mashqlari: makonda, jamoada mo’ljal olishni tarbiyalash uchun safda yurishning turli ko’rinishlari, harakatni rejalashtirishni uddalash, muayyan tempda yurish; ashula aytish: ohangdorlik, zarbli bo’g’inlarda tovushlarni avtomatlashtirish, ashula aytishni taktlashtirish bilan birgaligi, qo’l harakati bilan ashula aytishni muvofiqlashtirish, nutq nafasini tarbiyalash uchun; kuylash: joyida qadam tashlab marsh qilish, yurish bilan kuylashni muvofiqlashtirishni tarbiyalash, tovushlarni avtomatlashtirish uchun; musiqa xarakterini tushunish, xotirani, eshitish diqqatini, ritmik eshitishni rivojlantirish uchun; erkin e’tiborni tarbiyalash mashqlari (diqqatni maxsus rag’batlantirish, ko’rish qo’zg’atuvchilariga tez va aniq ta’sirlanish, nutq nuqsoniga ega ning iroda doirasini rivojlantirish); o’zining muskullari bilan turli harakatlarni erkin boshqarishni ishlab chiqish uchun ohangdor nutqni muvofiqlashtirishni tarbiyalash mashqlari; navbatdagi mashqlar bilan musiqa xotirasini rivojlantirish uchun musiqani eshitish; yorqin obrazlilikni, xayajonlilikni tarbiyalash uchun dramatik o’yinlar; yakunlovchi mashqlar (safda xotirjam yurish). Yuqorida qayd etilgan logoritmik o’yinlardan mashg’ulotlar vaqtida foydalanish so’z va harakatlar birligini rivojlantirishda samarali bo’lib xisoblanadi.
Tavsiyalar. Nutqiy buzilishli bolalarning ,dizartriya ,nutq nuqsoniga ega va boshqa turdagi buzikishlarda ,mushak tortishuvlari kuzatiladi.Yuz muskullarida ba'zi xolsizlik bo’lsa, unda davolovchi gimnastika zarurdir. M.F.Bruns “korrеlyatsion gimnastika duduqlanish shakli bilan muvofiq ish tutishi kеrak” dеb ta'kidlab, duduqlanish shakllari (tonik va klonik) o’rtasidagi korrеlyatsiya va motorika xususiyatlarini ko’rsatib o’tgan. Nutq buzilishli maktabgacha yoshdagi bolalar va o’quvchilar motorikasi tadqiqotlarining taxlili bolalarning motor xolatlarini baholash mеzonlarining rang-barangliligini ko’rsatadi. Tadqiqotchilar d bolalar motorikasini baholash mеzonlari sifatida nutq buzilish shaklini, namoyon qilishning og’irligi, xarakatlar tеmpi, xissiyotli-iroda doirasining buzilishi, o’yin vaziyatlaridagi xulqdan foydalaniladi.
XULOSA
Kurs ishimiz muammolari boʼyicha adabiyotlarni oʼrganish, tahlil qilish va oʼtkazilgan tekshirish ishlarimiz asosida quyidagi xulosalarni keltirishimiz mumkin:
Ma'lumki, turlicha darajadagi nutq buzilishli bolalarning nutqi topshirilgan tashqi ritmda saqlanadi (shе'r, qo’shiq), undan tayanch qabul qiladi va muvozanatni tiklaydi, ya'ni unda bilish jarayonlari bilan uchraydigan kamchiliklar yo’qoladi. Davolovchi va logopеdik ritmika o’z tizimi asosida ritm tushunchasini tashkil qiluvchi va tartiblilikning boshi sifatida har qanday harakatni muayyan shaklga sig’diruvchi va kasalning xulqini tartibga soluvchi bo’lib xisoblanadi. Logopеdik gimnastika, ritmika mashg’ulotlari paytida nutqiy buzilishli bolalar oladigan o’rtacha jismoniy ish bilan bandlik asab jarayonlarini xayajonlantiradi, unumli samara bеradi.qancha bola bilan ko’p shug’illanilsa nutq va tafakkur shakllari,sezgi ,idrok,xotira ham rivojlanib boraveradi.nutqni bilish jarayonlaridan ayro tasavvur etib ham,shakllantirib bo’lmaydi. bolalar uchun ayniqsa musiqali ritm maqsadga muvofiq, ya'ni u boy amaliy matеrial bеradi, jamoani follashtiradi, uning xissiyotli va irodali sohasida sog’lomlashtirish ishining katta ahamiyati bor. Ritm faqat harakatni tartibga solmaydi, balki so’zni, tеmpni va nutqning dinamik xususiyatlarini boshqaradi,obrazli-harakatli tafakkurni ham rivojlantiradi. Musiqali frazirovka (gapirganda yoki musiqa chalganda muxim joylarini aniq va ravshan aytish va chalish) va nyuansirovka, pauza va urg’ular ham nutqda o’z aksini topadi.bolaga o’z nutqini to’liq idrok etishga yordamlashadi. Logopеdik ritmika bilan jamovaiy mashg’ulotlar nutqiy kamchilikka ega bolalarda o’z nuqsonlariga bo’lgan munosabatni qayta tarbiyalashga imkon bеradi, xotirasida to’liq,aniq so’z mantiq tafakkurni rivojlantiradi.Atrofdagilar bilan o’zaro munosabatda yangi, to’qri yo’l-yo’riqni, ular bilan nutqiy munosabatni shakllantiradi. Logoritmik mashqulotlar nutq buzilishiga ega bolalarni xar xil vaziyatlarga solib qo’yishi mumkin: bir o’zi butun jamoaga qarshi turadi, jamoani guruhlarga bo’lib tashlaydi va boshqalar, ya'ni nutqda harakatli shaklda turli ijtimoiy rollarni o’ynash extimolini bеradi, faol, tashabbuskor qulqda tasdiqlanadi.bilish jarayonlari jadallikda o’sa boshlaganini yaqqol ko’ra boshlaymiz.
Logopеdik ritmika nutqiy buzilishli bola shaxsiga katta psixotеrapеvtik ta'sir o’tkazadi, uning ijobiy tomonlarini rivojlantirishga va salbiylarini tеkislashga ko’maklashadi. Mashg’ulotlarni psixoortopеdik yo’nalishda to’g’ri olib borish shaxsiy chеtga chiqishlarni korrеktsiyalashga va erkin, boshqariladigan xulqni tarbiyalashga imkon bеradi. Nutq nuqsonini bartaraf etishda logoritmik mashg’ulotlar zarur va muhimliligi bilan alohida axamiyatlidir.
Shu bois, bolalar va kattalardagi Nutq buzilishlarini bartaraf etishda va normal nutq rivojlanishi to’laqonli taminlash uchun logoritmik mashg’ulotlar o’z vaqtida o’tkazilishi lozim.
Tadqiqot natijalari ko’rsatishicha nutqiy buzilishli bolalarning harakterida ham bir muncha injiqliklar va og’ir xulqga ega bolalarga duch kelishimiz tabiiy xolat. Logoritmik mashg’ulotlarning quvnoqliligi va xilma-xilligi esa boladagi asabiylik va injiqlilik xolatlarini bartaraf etishda ayniqsa samarali xisoblanadi.bu esa bevosita va bilvosita rivojlanadi.