Ko‘makchilar

tegrá — Misr tegrásindá kimersánirj narsasi qálmadi (Q R). Ul
bostón tegrasindá qár bilgiirdi (N F). Bu taifa anitj tegrasindá erdilar
(Navoiy, M N). Shaharnuj tegrásingá chun keldi//shaharahhg'a
nasihat qüdi (SH N ). Andijan tegrasidin... (BN);
tog‘n — Ushbu kent tog'nsida bir oral bar edi (BN). Bdqini/j
iste’dadidin Termiz tog‘nsig‘a kelib, ... (BN );
qarshi — Shah qarshmnda olturur ul (XSH);
art — Evnifj artinda kichik qabug‘ bár erdi (N F). Oturmish
parda artinda oshul hur (XSH);
qirg‘ag‘ (qtrag‘) — Tetjiz qirg‘ag‘inda xaldyiqlar bar erdi (Q R).
Quzug‘ qirag‘tnda chapurlar (N F);
yaqa — Karvánlar keldi, quzug‘ yaqasinda qondi (N F ).
Qamug‘in Sir yaqasinda bitidim (M N ). Tushub chashma yaqasinda atindin (XSH);
asra — Ba’zilari kemá üzásindá olturdí lar taqi ba 'zilan kema
asrasinda olturdilar(NF). Azaqlarasrayerqilsatj yüziitjni,... (XSH);
otru — Hamza otrusinda bir kiyik chiqdi (Tafsir). Musanuj
otrusinda qoydilar (QR);
taraf— Yár Husayn Bahra tarafidin quluqqa keldi (BN). Bag'mtj
g (arbi-janubiy tarafida dahi dardáh havzidur (BN);
atraf — Bu chashmannj atrafida iich nav daraxtlardur (B N );
bárasida — Bu faqir bárasida kopfatihalar oqubdurlar (Navoiy,
MN);
xususida — Ul maktabdin qachg4an xususida tapturub kelib, ...
(Furqat);
vasfida — Men Átáyi-men, la *hn vasfida kim tahsin oqur (Atoiy);
vasilasida — Mahbub vasilasinda oqur-men muhib sozi (Atoiy);
jihat(i)din — Ul jihatdin sahabalar tabarruk qihb ichár erdilar
(N F). YagUn ¡ihatidin yer balchiq bolmish bolg‘ay (Navoiy, M N ).
www.ziyouz.com kutubxonasi
VI vilayatlarda mog‘ul va ezbäk jihatidm hech kent yoqtur kim,
qorg'am bolmag‘ay (BN ).
2. Ravish-ko'makchilar
233-§. Eski o ‘zbek tilidagi ravish ko‘m akchilar chiqish kelishigidagi so‘z bilan q o ‘l!anib, asosan payt m a’nosini ifodalaydi.
Bunday ko‘m akchilarning ayrimlari qadimgi yodgorliklar tilida
keng iste’molda bo‘lib, eski o'zbek tilida m a’lum davrlargacha
qoMlanib kelgan.
Eski o‘zbek tilida asosan quyidagi ravish ko‘makchilar iste’­
molda boMgan.
234-§. Burun //burna, ilgärü / / ilgäri, ashnu, er] ravishlari
ko‘makchi vazifasida qo‘llanganda m a’no jihatdan bir guruhni
tashkil etadi, ya’ni bu ko‘makchilar chiqish kelishigidagi so‘z bilan qoMlanib, ish-harakatning shu so‘z ifodalagan narsa, voqeahodisa yoki harakatdan oldin boMishini ko‘rsatadi.
Burun so‘zi ko‘m akchi vazifasida asosan X III—XIV asrlardan
boshlab qoMlangan. Masalan: Yusuf quyug* tübingä yetmäsdin burun... yarhg‘keldi (Q R). Bu sahabalarqa kim, sizlärdin burun dastur berdim (NF). Am korgäch,fig‘ani jändm burun chiqqay (Navoiy,
M N). Beglärjaväb bermäsdin burun og‘lan aytdi (Sh.tar.).
Burun ko‘makchisi ayrim yodgorliklarda burna shaklida ham
qoMlangan: Chun hayäling(a shäh eylüdi jazm / / burna qaträn bilä
buyurg'usi razm (Navoiy, SS). Nechä yil xän kelishidin burna / /
qabal-u razm ishidin burna (SHN). Xabardin burna... ozimizgä
keltürüb saxlabturlar (BN).