Ko‘makchilar

Aid so‘zi ko‘m akchi vazifasida qo‘llanganda, ko‘pincha allshaklida, ba’zan aln- yoki anl- shaklida keladi: Barchasm alhma
ravan qilg‘ay (Navoiy, SS). Bash qoyub alhda shukr ettim (SHN).
Meni alhnda m u ’tabar eyla (Munis). Quyash alninda bir zarra ne
bolg'ay? (XSH). H arfitnaki, angizqiladurulqara qashi/ / yalg'uz
meni alnimg'a azaldin yazihbtur (Lutfiy). Stzg‘a-sen anhmda men
Majnuni hayrdn suvratiy (Atoiy).
Yan so‘zi ko‘m akchi vazifasida asosan o ‘rin-payt kelishigida
qoMlangan: Bu kesh yaninda yana bir kosh kordiim (N F). Malik
Ibrahimg‘a yamnda orun berdi (Tafsir). Yana Samarqandmy yamda
Bag‘i Shamal va Bag‘i Behishttur (BN). Ta yetmagay g ‘ubara, deb
qorqa-men yaniyda (M uqim iy). Malik surdi sipdhin yamng(a at
(XSH).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Qash so‘zining ko‘makchi vazifasida qoMlanishi asosan XV
asrdan boshlab kuzatiladi: Devâmn seniy qàshiyg‘a keltiirüb-biz
(Navoiy, MN). Agar qàshimda oshalguluzâr boisa erdi (Sakkokiy).
Ulug‘ xànniy qâshidin âtlanib, ... (BN).
Qat so‘zining ko‘makchi vazifasida qo‘llanishi X III—XIV asrlarga xos bo‘lib, keyingi davrlarda ayrim m anbalarda uchraydi:
Sara taqi Ibrahim qatinda olturdi (Tafsir). Og‘laq Yunus qating'a
keldi (QR). Menim qatimdin ketkil (N F). Qg'uz xàn qatig‘a bardilar
(Sh.tar.). Bolmamish xàn qatinda ul maqbul (SHN ).
Ot) so‘zining ko‘makchi vazifasida qo‘llanishi X III—XIV asrlarga oid yodgorliklarda uchraydi: Yusuf oyunda qoydilar (Q R).
Pàdshâh oyinda qozutti (N F). Yuzun surat oyinda yergà surtar
(XSH). Ikegiini Fir’avn oyuna kiviirdi (Tafsir).
228-§. Ich, dra, orta so‘zlari ko‘makchi vazifasida qoMlanganda m a’no jihatdan bir-biriga o ‘xshaydi.
Ich so'zi ko'makchi vazifasida turkiy tillarda qadimdan qoMlanib
keladi, eski o‘zbek tilida ham keng iste’molda bo‘lgan. M asalan:
Beshik ichinda sut emàr (Tafsir). Tâm ichindà narsa korsày bizgà
aytghl (Q R / Xalq ichinda bar edi beg‘ayrati (Navoiy, LT). Shahr
ichindà turubturgtytl (SHN). Shah Malik el ichiga keldi (Sh.tar.).
Ara so‘zi ham ko‘makchi vazifasida turkiy tillarda qadim dan
qo'Hanib keladi, eski o'zbek tilida ham keng iste’molda b o ‘lgan.
Masalan: Quvutxalâyiq ârasingb kirdi (QR). Barmàqlan àrasindm
suv chiqti (N F). Tikànlar ârasinda gui toràtti (M N ). Tiishkây
âramizda firàq (Navoiy, LT). Bu ikki elniy ârasinda dushmanhq
bar erdi (Sh.tar.).
Ich, ara so‘zlari ko‘make hi vazifasida qo‘llanganda odatda ishharakatning bo‘lish o'mini ko‘rsatadi (yuqorida keltirilgan misollarga qarang). Ich, ârà so‘z!ari payt m a’nosidagi so‘zlar bilan
qo‘llanganda esa ish-harakatning m a’Ium m uddatda davom etib
turishi ko‘rsatiladi. Masalan: Evdin evgâ tün ichinda yürir erdi (QR).
Ush munir)-dek qish ichinda ul xàn / / qildi barcha ulusig'a farmàn
(SHN). Yetti yüzyilmrj ichidü... duâyi bad qildi (Sh.tar.). Besh-alti
âymy ârasida tayriniy inâyati bilâ ancha kishim boldi (BN). Darwww.ziyouz.com kutubxonasi