Ko‘makchilar

Bibi Ubayda boladurxálamiz/ / gáh kelürerdi kichik bálamiz (M u ­
qimiy). Ishánibgáh ishanmay turdi a n d a //k im aniq kelmishi teb
bizgá ganda (Furqat).
www.ziyouz.com kutubxonasi
Eski o ‘zbek tilida yáxud, xah (xñhi) bog'lovchilarining qo'llanishi ancha chegarali bo‘Iib, vazifasiga ko‘ra yá bog‘Iovchisiga
o'xshaydi.
Kfrift/bogMovchisi yakka holda qo‘Ilanadi: Burun bermish turur
yáxud emdi berási turur? (Tafsir). Magar qondi bu tun munda humáyi
//y á x u d tüqlükdin indi tolun áyi1 (XSH). Bilmen, ul maktuh erür
yáxud alifdurján ara (Navoiy, Msh). Sunbul gul üiá saya sáhbdurmu yáxud/ / har yán áchilibdur-mu yüzün üzrá kulála? (Munis).
Xah (xáhi) bog'lovchisi takrorlanib qo‘Ilanadi: Sen biiür-sen,
xah lutf et, xah gil kibr-u dimágí (Atoiy). Sen-sen sevárim, xáhi
inán, xáhi inánma/ / qándurjiganm, xáhi inán, xáhi inánma (Lutfiy).
Bolsa haryerda, ul boluraija jam //xáhig'amgin-u xáhi erürxushnud
(Munis). Xah oiifj, xah qdhij, bachchag‘ar (Muqimiy).
Ayiruvchi bogMovchilar guruhiga kiruvchi azu bog'lovchisi
qadimgi turkiy yodgorliklar tiliga xos bo‘lib, X III—XIV asrlarga
oid m anbalam ing ayrim larida ham qo‘llangan. Azu bog'lovchisi
ham vazifasiga ko‘ra ya bog‘lovchisiga o ‘xshaydi, b a’zan ya
bog‘lovchisi bilan birga qo'llanadi: Ey Zulqarnayn, azu qiynarmusen, azu tutar-mu-sen aniarn7 ichindá ezgiilük? (Tafsir). Ne tersen, yá Haman, királim-mu yá azu yoq-mu? (Tafsir).
Zidlovchi bog'lovchitar
244-§. Zidlovchi bogMovchilar guruhiga kiruvchi lekin, valekin, lek, valek, vale bog‘lovchilari tuzilishi jihatdan ham , qo‘llanishi va vazifasiga ko‘ra ham o'xshash. Bular asosan qaram aqarshi m azm undagi ikki sodda gap o‘rtasidagi m unosabatni
ko‘rsatish vazifasida qo'llanadi. Bulardan lek, valek shakllari she’riy
asarlarda uchraydi. M asalan:
Lckin — Guldur bu Saráyi Sayf, lekin dushman koziná tikán
kerünür (Saroyi). Ashkára fitnadur, lekin qilurpinhán bala (Lutfiy).
Átlanib yol san máyil boldi //le k in ul shahar cherikdin toldi (SHN).
Valekin — Senitj ishqiyda Xorazmiy yoqaldi / / valekin yer
yüzindá áti qaldi (M N ). Ammá xush tab va yaxshi yigitdür, valekin
átasi madhiylik d a ’vá qilg'andin ne balálar kim, báshig'a keldi, ...
www.ziyouz.com kutubxonasi
(Navoiy, M N). Kepjadal qildim, valekin tápmadim bazmuyg'a yol
(Furqat).
Lek — Yárdin ezgá hame deb M áni/ / eshitib, lek aqlamay ani
(Navoiy, SS). Shahr eli bu xabardin xushhál/ / lek xánnuj cheriki
farig'bál (SHN). Nála tártar-men visáliq arzusi birla, lek/ / yetmás,
ey káfirvashim, men tártg‘an afgan seijá (M uñís).
Valek — Qazar-men uyla ki Farhad dard-u g ‘am tág‘in / /
valek tirnag‘im oldi qazarda teshá meqá (M unis).
Vale — Mil] jáqim bolsa senil] uchun bergáy-men, vale bu ishni
qilmay-men (Q R / Barcha tapilur bizgá, vale yár tapilmas (Lutfiy).
Yana bir durraj jinsi qushdur, ... iini kabkmn uniga oxshar, vale
mumj] iini kep tázdür (BN).
Ammü bog'lovchisi ham qo‘llanishi va vazifasiga ko‘ra yuqoridagi zidlovchi bog‘!ovchilarga 0‘xshaydi, ya’ni bu bogMovchi ham
asosan qaram a-qarshi mazmundagi ikki sodda gap o krtasidagi m u -
nosabatni ko‘rsatishdaqo‘llanadi. Masalan: Satig'chi er-men, máhm
telim, ammá og‘lümm yoq (QR). VI qish asru savuq erdi, ammá / /
yoq edi hech alarg‘a parva (SHN). Xob aytib edi, ammá men rázi
bolmadim (BN). Bizniq ichimizdá “Og‘uznáma” kep turur, ammá
hech yaxshisi yoq (Sh.tar.).
Zidlovchi bog'lovchilar zid m a’noga ega bo‘lgan gap bo‘laklarini biriktirish vazifasini ham bajaradi. Masalan: Yolda korishdilár,
valekin tamshmadilar (QR). Yalavuch ermádi, valekin ezgülerdin
erdi (Tafsir). Biz ham kordük, ammá bilmadük hech (Navoiy, FSH ).