«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Vodorod bog’lanish	hydrogen bond
elektrmanfiyligi katta bo’lgan element atomi bilan boshqa molekuladagi vodorod atomi orasida vujudga keladigan ikkinchi darajali kimyoviy bog’lanish.
Metall bog’lanish	metallic bond	kristall panjarada uning tugunlaridagi metall atom-ionlari bilan elektronlar o’rtasida yuzaga keladigan tortishuv kuchlari natijasida hosil bo’ladigan kimyoviy bog’lanish

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Kimyoviy bog’lanish	chemical bond	bog’lanuvchi zarrachalarning elektron bulutlarini qoplanishi va sistemaning to’la energiyasini kamayishi bilan boradigan jarayon.
Kovalent bog’lanish	covalent bond	elektron juftlar hisobiga hosil bo’lgan kimyoviy bog’lanish.
Elektron bulutlari	electron clouds	shu yerda elektronni bo’lish ehtimolligini aniqlaydi
Orbital	Orbital	sistemadagi n, l va me kvant sonlari bilan aniqlanadi.
Spin	Spin	zarrachaning o’zini mexanik momentini tavsiflaydi. (orbital harakati bilan bog’lanmagan holda).

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Xolatdagi o’zgarishlar	shanges of state.	Moddaning holatini biridan ikkinchiga o’zgartirish xususiyati, masalan, gaz holatda suyuqga o’tish
Kristall panjara	srystal lattice	Nuqtalardan hosil bo’lgan xayoliy to’r. Ushbu turning nuqtalarida atomlar yoki atomlardan iborat guruxlar joylashadi. Bu joylashuv butun to’r bo’ylab davom etadi.
Gaz	gas	Aniq xajm va shaklga ega bo’lmagan idishning shakli va xajmiga moslashuvchi materiyaning turi
Suyuqlik	liquid	Aniq hajmga lekin shaklga ega bo’lmagan materiyaning turi
Qattiq	solid	Aniq hajm va shaklga ega bo’lgan materiyaning turi
Fizik o’zgarishlar	physical changes	Kimyoviy tarkibning o’zgarishisiz sodir bo’ladigan o’zgarishlar (fazaning o’zgarishi).

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Kimyoviy reaksiya	chemical reaction	moddalarning turli ta`sirlar natijasida o’zgarishi
Birikish reaksiyasi	addition reaction	ikki va undan ortiq moddalarning o’zaro ta’sirlashishi natijasida bitta modda hosil bo’lishi.
Ajralish reaksiyasi	decay reaction	bitta moddadan bir necha moddalar hosil bo’lishi
Almashinish reaksiyasi	exchange reaction	bir modda tarkibiy qismining ikkinchi modda tarkibiy qismi bilan almashinishi.
Yonish reaksiyalari	combustion reaction	moddalarning kislorod bilan tasirlashishi.
Neytrallanish reaksiyalari	Neutralization	kislota va asoslarning ta’sirlashuvi.

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Kimyoviy kinetika	chemical kinetics	kimyoviy jarayonlar haqida taьlimot
Kimyoviy reaksiya tezligi	Chemical reaction rate	vaqt birligi ichida modda konsentrasiyasini uzgarishi.
Konsentrasiya	Concentration	hajm birligida modda miqdori.
Gomogen sistema	homogeneous system	faqat bir jinsli qismlardan tashkil topgan sistema.
Geterogen sistema	heterogeneous system	fizik yoki kimyoviy xossalari jihatidan uzaro farq qiladigan va bir-biridan chegara sirtlari bilan ajralgan ikki yoki bir necha qismlardan tuzilgan sistema.
Tezlik konstantasi	rate constant	reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentrasiyalari 1 molь/l ga teng bo’lgandagi reaksiya tezligi.
Aktivlanish energiyasi	activation energy	passiv zarrachalarni aktiv holatga utkazish uchun ularga berilishi zarur bo’lgan qushimcha energiya.
Aktivlanish nazariyasi	activation theory	molekulalar orasida bo’ladigan barcha tuqnashuvlar natijasida kimyoviy reaksiya vujudga kelavermaydi, faqat ortiqcha energiya ega bo’lgan aktiv molekulalar orasidagi to’qnashuvlar reaksiyani vujudga keltiradi
Radiasion kimyoviy jarayonlar	radiation chemical processes	ionlashtiruvchi nurlar taьsirida sodir bo’ladigan reaksiyalar.
Zanjirli reaksiyalar	chain reactions	valentliklari to’yinmagan aktiv zarrachalar (erkin atom, radikal va qo’zg’algan molekulalar) ishtirokida ketma-ket bir xil bosqichlar bilan boradigan reaksiyalar.
Oddiy reaksiya	simple reaction	reaksiya uzining stexiometrik tenglamasiga muvofiq birgina bosqichda borishi.
Murakkab reaksiya	complex reactions	kinetik taьlimotiga kura uni tashkil qilgan har qaysi oddiy reaksiyaning bir vaqtning o’zida mustaqil borishi.
Parallel reaksiya	Parallel reactions	dastlabki moddalar ikki yoki bir necha yo’nalishda o’zaro taьsir etib, ayni vaqtda sxemaga muvofiq, bir necha mahsulot hosil bo’lish
Konsekutiv reaksiya	Consecutive reactions	bir necha ketma-ket bosqichda boradigan reaksiya
Tutash reaksiya	joint reaction	bir muhitda boradigan va bir-biriga taьsir ko’rsatadigan ikki reaksiya

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
To’g’ri reaksiya	direct reaction	reaksiyada o’nga boradigan jarayon yoki reaksiya mahsuloti hosil bo’lish tomonga boradigan reaksiya
Teskari reaksiya	Backlash	reaksiyada chapga boradigan jarayon yoki boshlang’ich moddalar hosil bo’lish tomonga boradigan reaksiya
Kimyoviy muvozanat	chemical equilibrium	to’g’ri va teskari reaksiyalar tezliklari teng bo’lgan sistema.
Endotermik reaksiya	endothermic reaction	issiqlik yutilishi bilan boradigan reaksiya.
Ekzotermik reaksiya	Exothermic reaction	issiqlik chiqishi bilan boradigan reaksiya

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Eritmalar	Melt	dispers sistemalarning xususiy ko’rinishi bo’lib, ikki yoki bir necha moddadan iborat bir jinsli sistemalardir
Dispers sistema	dispersed system	bu mayda zarracha shaklidagi bir yoki bir nechta moddalarning boshqa modda ichida taqsimlanganligi
Diffuziya	Diffusion	ikki xil modda zarrachalarining o’zaro aralashish jarayoni
Eruvchanlik koeffisienti	solubility coefficient	ayni moddaning ma’lum temperaturada 100 g erituvchida erib to’yingan eritma hosil qiladigan massasi
To’yinmagan eritma	unsaturated solution	ayni temperaturada ma’lum miqdor erituvchida erish koeffisientidan kam miqdordagi modda erishidan hosil bo’lgan eritma.
To’yingan eritma	saturated solution	ayni temperaturada ma’lum miqdordagi erituvchida erish koeffisientiga teng miqdordagi modda erishidan hosil bo’lgan eritma
O’ta to’yingan eritma	peresyshenny solution	to’yingan eritmaga erigan moddadan qo’shib temperaturani oshirib boraverilsa, ortiqcha qo’shilgan modda erib ketishi natijasida hosil bo’lgan eritma. Juda noturg’un bo’ladi.
Erish issiqligi	dissolution heat	1 mol moddani ma’lum miqdordagi erituvchida erishi natijasida chiqayotgan yoki yutilayotgan issiqlik miqdori
Eritma konsentrasiyasi	The concentration of the solution	eritmaning yoki erituvchining ma’lum massa miqdorida yoki ma’lum hajmida erigan modda miqdori
Massa ulushi	mass fraction	erigan modda massasini eritmaning umumiy massasiga nisbati

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Osmos	Osmos	erituvchi molekulalarining yarim o’tkazgich parda orqali bir tomonlama diffuziyasi
Osmotik bosim	osmotic pressure	osmos hodisasini to’xtatish uchun yuqori konsentrasiyali eritmaga berilishi zarur bo’lgan bosim.
Diffuziya	Diffusion	bir modda zarrachalarining ikkinchi modda ichida taqsimlanishini ta’minlovchi jarayon.