«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Termin	Terminology
O’zbek tilidagi sharhi
Izotop	isotope	Yadro zaryadi bir xil massasi turlicha bo’lgan atomlar
Fotoelement	photocell	yorug’lik energiyasini elektr energiyaga aylantirb beruvchi moddalar
Kvars	quartz	SiO2 tiniq, rangsiz olti qirrali prizma shaklidagi kristall
Tog’ billuri	rhinestone	Kvars
Ametist	amethyst	binafsha rangli tog’ billuri
Topaz	topaz	qo’ng’ir rangli kvars
Eruvchan shisha	glass melts	ishqoriy metallarning silikatlari
Kaolin	kaolin	tuproq asosini tashkil etuvchi modda
Polisilikat kislota	polysilicate acid	tarkibida ikki va undan ortiq kremniy atomi saqlovchi kislotalar
Granit	granite	tarkibiy qismini kvars tahlil etadi
Gneys	gneiss	tarkibiy qismini kvars tahlil etadi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
metall	metal	CHo’ziluvchanlik, bolg’alanuvchanlik xususiyatiga ega bo’lgan metall
qotishma	alloy	Ikki va undan ortiq metallarning qattiq eritmasi
pirometallurgiya	pyrometallurgy	Metallarni yuqori xarorat ta’sirida olish usuli
gidrometallurgiya	hydrometallurgy	Metallarni eritmaga o’tkazish orqali ajratib olish usuli

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Vodorod elektrod	hydrogen electrode	elementlarning standart elektrod potensialini o’lchashda ishlatiladigan vodorod elektroddir.
Korroziya	corrosion	metallarning tevarak - atrofdagi muhit taьsirida yemirilishidir. Bu o’z - o’zidan boradigan oksidlanish - qaytarilish jarayoni hisoblanadi. Yemirilishning sodir bo’lish mexanizmiga ko’ra korroziya ikki xil - kimyoviy va elektrokimyoviy bo’ladi
Kimyoviy korroziya	chemical corrosion	metallning tevarak - atrofdagi muhitda oksidlanib yemirilishida sistemada elektr oqimi paydo bo’lmasa, bunday yemirilish kimyoviy korroziyalanish deyiladi. Bu holda metall muhitning tarkibiy qismlari - gazlar va noelektrolitlar bilan reaksiyaga kirishadi.
Metallarning kuchlanishlar qatori	voltage range of metals	metallarning normal potensiallarini nazarda tutib, ular tartib bilan bir qatorga qo’yilsa, vodorodning bir tomonida manfiy potensialga ega metallar, ikkinchi tomonidasa musbat potensialli metallar joylashadi. U metallarning kuchlanish qatoridan iborat bo’lib, ular aktivlik qatori deb ham aytiladi.
Standart elektrod potensiali	standard electrode potential	standart sharoitda sodir bo’ladigan oksidlanish - qaytarilish jarayonida yuzaga chiqadigan elektrod potensiali
Elektrokimyoviy korroziya	electrochemical corrosion	metallning elektrolit muhitida yemirilishida sistema ichida elektr oqimi vujudga kelsa, bunday yemirilish elektrokimyoviy korroziyalanish deyiladi
Qo’sh elektr qavat	electric double layer	plastinka o’z tuzi eritmasiga tushirilganda, plastinka sirtidan ionlar eritmaga o’tib plastinka manfiy zaryadlanadi, uning yaqinidagi eritma esa musbat zaryadlanadi. Natijada bunday sistemada metall plastinkasi bilan eritma orasida qarama - qarshi zaryadga ega bo’lgan qavat hosil qilishiga sababchi bo’lgan hodisa yuz beradi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Ishqor	alkali	Dissosilanganda ishqoriy metall ioniga va gidroksid ioniga ajraladigan murakkab moddalar
Glauber tuzi	Glauber's salt	Natriy sulьfatning o’nta suv molekulasini tutgan kristallogidrati
Gidridlar	hydrides	Metallarning vodorod bilan hosil qilgan birikmalari
Ishqoriy metallar	alkali metals	Ishqoriy metallarga litiy, natriy, kaliy, seziy, rubidiy, fransiylar kiradi.

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Kalьsiy	calcium	lotincha ohak ma’nosini anglatadi
Bariy	barium	yunoncha og’irlik ma’nosini anglatadi
Magnezit	magnesite	magniy karbonat, MgCO3
Dolomit	dolomite	magniy karbonat kalьsiy karbonat, MgCO3×CaCO3
Gips	gypsum	kalьsiy sulьfat, CaSO4×2H2O
Asbest	asbestos	kalьsiy oksid magniy oksid kremniy (IV) oksidi, CaO×3MgO×4SiO2
Talk	talc	magniy oksid kremniy (IV) oksidi va suv, 3MgO×4SiO2×H2O
So’ndirilgan ohak	enriched lime	kalьsiy (II) gidroksid, Ca(OH)2

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Xrom	chromium	rangli degan ma’noni anglatadi.
Xromli oxara	hromnaya ocher	xrom (III) oksidi, Cr2O3.
Zar suvi	aqua regia	bir hajm HNO3 va 3 hajm HCl aralashmasi
Krokoit	krokotit	qo’rg’oshin xromat, PbCrO4
Volьfram	tungsten	bo’ri yeyuvchi shlak
Xrompik	Potassium bichromate	CrO3 ning sulьfat kislotadagi eritmasi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
temir	iron	Metall bog’lanishga ega bo’lgan, yer yuzida keng tarqalgan metall
Magnitli temirtosh	lodestone	yoki magnetit Fe3O4, bunda temirning miqdori 73 % ga boradi
Gemoglobin	hemoglobin	to’qimalarning nafas olishini ta’minlaydigan oqsil
CHo’yan	cast iron	tarkibida 95% temir, 1,7% dan ortiq uglerod hamda oltingugurt, fosfor, kremniy va marganes bo’ladi

Glossariy

Miqdoriy tahlil	Qvantitative analysis	moddaning miqdoriy tarkibi, ya’ni undagi element miqdoriy nisbatlari aniqlanadi.
Sifat tahlili	Qvality analysis	modda tarkibidagi element, ion, atomlar guruhi, molekulalarni ochish – ya’ni mavjudligi isbotlash.
Uskunaviy taxlilda	Equipment analysis	moddaning sifat va miqdoriy tarkibi fizik asboblar vositasida modda (ashyo) fizik kimyoviy xossalarini o’rganish asosida bajariladi.
Element tahlili	Elements analysis	moddaning tarkibida qanaqa elementlar va qanday nisbatlarda borligi aniqlanadi.
Molekulyar tahlil	Molecular analysis	murakkab moddaning molekulyar tarkibi aniqlanadi.
Kasrli tahlil	Fractional analysis	tahlil qilinuvchi ionni murakkab aralashmadan bevosita maxsus reagent bilan ochiladi.
Tizimli tahlil	Special analysis	tahlil etilayotgan ionlar aralashmasini gurux reagenti ta’sirida guruxlarga ajratib, so’ngra ma’lum tartibda ochiladi.
Spesifik reagent	Special reagents	(yoki reaksiya) – murakkab aralashmadagi faqat bitta iongagina xos tashqi samara beradi.

Glossariy

Elektrod potensiali	Electrode potencial	berilgan elektrod va standart vodoroddan tuzilgan elementning elektr yurituvchi kuchi.
Galьvanik element	Galvanik element	xar bir yarim reaksiyaning komponentlarini aloxida idishlarga joylashtirib, tuz kuprigi bilan tutashtirilgan, xar bir idishdagi eritmaga inert elektrodlar tushirilgan sistema.
Formal potensial	Formal potencial	reaksiyalarda ishtirok etgan barcha zarralar konsentrasiyasi 1 molьl bulgan sistemani xarakterlaydi.
Ekspress analiz	Express analysis	tez bajarilishi kerak bo’lgan analiz
Vizual metod	Visual method	asboblardan foydalanmay ko’z bilan ko’rib natija olish
Gravimetrik analiz	Gravimetrik analysis	analizlanuvchi moddani tarozida tortib, uning massasini aniqlash

Glossariy