«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Nazorat eritma	Control solution
analiz uchun tayyorlangan eritma
Titrant	titrant	analiz talablariga javob beradigan standart eritma
rN	pH	eritma muxiti
Neytrallash	Neytralization	eritma muxitini (rN=7.0) ga to’g’irlash
Kulon	kulon	elektr qiymati (kulonometriyada eritmadan o’tayotgan)
Spesifik	special	aynan bir modda uchun
Indikator	indikator	eritma muxitini aniqlab beruvchi modda

Glossariy
5 mavzu

Organik reagent	Organical reagent	tarkibida metall ioni bilan kompleks xosil qiluvchi bitta yoki bir necha funksional gurux tutgan organik birikma.
Xelat effekti	Xelate result	polidentant ligandning metall ioni bilan bir yoki bir necha xalqali kompleks birikma xosil qilishi. Bunda kompleks birikmaning barQarorligi xalqalar soni ortishi bilan ortadi.
Neytral xelatlar	Neytrale xelate	tashqi sferasi bulmagan kompleks birikmalar.
Analogiya nazariyasi	Analogue theory	bu ayrim tur organik reagentlar ta’siri bilan suv, ammmiak, H2S kabi anorganik birikmalar ta’sirida uxshashlikning kuzatilishi.
Oksidlovchi	Oxsition	elektron qabul qiladigan zarracha
Geterogen sistema	Heterogen system	ikki va undan ortiq jinsli sistema.
Faza	Phaze	geterogen sistemaning bir-biridan chegara sirtlar bilan ajralgan ayrim qismlari.
Gomogen sistema	Homogenus system	bir jinsli sistema.
Glossariy'>Qaytaruvchi	Redoktion	elektron beradigan zarracha.

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Tuzilish nazariya	a structure theory	Organik birikmalarning tuzilish nazariyasi
Izomeriya	Isomerism	Moddalar tarkibida bir xil miqdorda eliment bo’lib, kimyoviy xossalari turlicha bo’lishi
Bog’ energiyasi	binding energy	Kimyoviy bog’ni gomolitik uzish uchun kerak bo’lgan energiya
Bog’ uzunligi	bond length	Kimyoviy bog’larning hosil bo’lishida atomlar orasidagi masofa
Ionlanish energiyasi	ionization energy	Neytral atomdan bitta elektronni chiqarish uchun sarflanadigan energiya
Kovalent bog’	covalent bonds	Kimyoviy bog’ turi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Nomlash	Nomenclature	Name
IYUPAK	IUPAC	“Nazariy va amaliy kimyoning xalqaro ittifoqi” degan tashkilotning lotincha bosh harflaridan tuzilgan so’z
Rasional nomenklatura	A rational nomenclature	Organik birikmalarni nomlashning turi
Trivial nomenklatura	Trivial Nomenclature	Organik birikmalarni nomlashning turi
Gomologlar	Homologues	Gomologik qator a’zolari

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Izomerlar	Isomer	tarkibi va molekulyar massalari bir xil, lekin tuzilishi va kimyoviy xossalari bilan farq qiladigan moddalar
Rasematlar	Racemates	teng miqdordagi enantiomerlar aralashmasi, optik faollikni namoyon qilmaydi
Sklet	Skeleton	organik modda molekulasining tuzilishi
Elektrofil birikish	electrophilic addition	olefinlarga musbat zaryadlangan yoki qisman musbat zaryadlangan zarrachaning birikishi bilan boshlanadigan birikish reaksiya
Trans- birikish	trans addition	Qo’sh bog’ning turli tomonidan ikkita gidroksil guruhning olefinlarga birikishi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Valentlik	Valence	element atomining kimyoviy birikmada boshqa element atomlari bilan hosil qilgan kimyoviy bog’lanishlarining soni
Oksidlanish darajasi	oxidation level	element atomining birikmadagi shartli zaryadi bo’lib, bu zaryad kimyoviy bog’ hosil qiluvchi element atomining boshqa element atomiga bitta yoki bir nechta elektronni to’liq beradi yoki undan oladi deb faraz qilinganda hosil bo’ladi
Elektron balans	electronic balance	oksidlanish natijasida chiqarilgan, qaytarilish natijasida qabul qilingan elektronlarning tengligi
Oksidlanish	Oxidation	element atomi oksidlanish darajasining ortishi
Qaytarilish	Reduction	element atomi oksidlanish darajasining kamayishi

Glossariy

Termin	Terminology	O’zbek tilidagi sharhi
Elektrofil birikish	electrophilic addition	Olifenlarga musbat zaryadlangan yoki qisman musbat zaryadlangan zarrachaning birikishi bilan boshlanadigan birikish reaksiyasi
Radikallar dimerizasiyasi	dimerization Radicals	Diasetilenlar hosil bo’lishi bilan boradigan terminal alkinlar ikkita radikalning o’zaro ta’siri
Eterefikasiya	Etherification	karbon kislotalar tarkibidagi gidroksil guruhning alkoksil guruhga nukleofil almashinishi
Nukleofil zarracha	nucleophilic particle	YUqori elektron zichlikka ega bo’lgan, yoki bog’ hosil qilishda qatnashmagan elektron juftiga ega atom yoki atomlag guruxi

Glossariy

Termin		O’zbek tilidagi sharhi
Temperatura	Temperature	sistema zarrachalarining o’rtacha kinetik energiyasi bo’lib, jism qanchalik isitilganligining o’lchovidir..
Kvazistatik jarayon	Quasistatical process	qaytar jarayonda sistema muvozanat holatlarning uzluksiz qatoridan o’tadigan jarayon.
Nomuvozanat holatlar	Unequilibrium state	harorat, bosim va fazalarning ichki tarkibi teng taqsimlanmagan va vaqt o’tishi bilan o’zgaruvchan bo’lgan holatlar.
Nomuvozanat jarayonlar	Unequilibrium process	nomuvozanat holatlarni ko’rib chiquvchi termodinamika. Unga termodinamikaning asosiy qonunlaridan tashqari qator qo’shimcha postulatlar kiritiladi.
Siklik jarayon	Cyclic process	termodinamik sistema qandaydir boshlang’ich holatdan chiqib, qator o’zgarishlarga uchragandan so’ng yana avvalgi holatiga qaytadigan jarayon
Izoparametrik jarayon	Izoparametrical process	jarayonning borishi sharoitlariga qarab izobarik, izotermik, izoxorik jarayonlar bir-biridan farqlanadi, ularda mos ravishda bosim, harorat yoki hajmlar o’zgarmas bo’ladi.
Adiabatik jarayon	Adiabatical process	entropiya o’zgarmas bo’lganda boradigan jarayon. Ushbu sharoitda sistema tashqi muhit bilan issiqlik almashmasligi sababli, termodinamikaning ikkinchi qonunidan entropiyaning o’zgarmas bo’lishi kelib chiqadi.
Ish	Work	bir sistemadan ikkinchi sistemaga energiya uzatishning yana bir turi bo’lib, bunda ish bajarilayotgan sistemaning ichki energiyasi kamayadi, ta’sir qilinayotgan sistemaning energiyasi esa ortadi.

Glossariy

Termin		O’zbek tilidagi sharhi
Sistemaning asosiy parametrlari	The best parameters of system	bosim, temperatura, molyar hajm va chin eritmalar uchun konsentrasiya kabi bevosita tajribada aniqlanadigan parametrlar.
Holat tenglamalari	Equation of state	– sistemaning parametrlarini o’zaro bog’lab turuvchi tenglamalar.
Holat funksiyalari	Function of state	sistemaning boshlang’ich va oxirgi holatiga bog’liq bo’lib, sistema ushbu holatga qanday yo’l bilan kelishiga bog’liq bo’lmagan funksiyalar
Gibbsning fundamental tenglamasi	The base equation of Gibbs	sistemaning barcha termodinamik parametrlari va termodinamik funksiyalarini bog’lab turuvchi differensial tenglama
Termik koeffisientlar	Thermic coefficients	jismning termik kengayish, bosimning ortish (yoki gazning elastiklik) va izotermik siqilish koeffisientlari
Ichki bosim	Inner pressure	molekulalarning o’zaro tortilishini ko’rsatadi va u real gazlar uchun kichik, suyuqlik va qattiq jismlar uchun juda katta qiymatlarni qabul qiladi. Ideal gazlarda Joulь qonuni bo’yicha ichki bosim nolьga teng
Kalorik koeffisientlar	Calarical coefficients	sistemaning holatini aniqlash va termodinamikaning birinchi qonunini analitik ifodalash uchun foydalaniladigan koeffisientlar.
Tashqi bosim	Outer pressure	o’zgarmas temperaturada sistemaning hajmini bir birlik o’zgartirish uchun sarf bo’lgan issiqlik miqdorini ifodalovchi kalorik koeffisient qiymatining bir qismini tashkil qiladi

Glossariy