Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

214
Jyul Vern
Qurollar otishga tayyor holda edi. Qolgan oziq-ovqatlar-
ni bir toy qilib bog‘lashdi. Akteon uni be malol yelkasiga 
ko‘tarib oldi; shunday qilib, boshqalarning qo‘li bo‘sh edi.
Benedikt tog‘aning charchashni bilmaydigan po‘lat-
dan ishlanganday uzun oyoqlari hammadan oldin yurib 
ketishga tayyor edi. U hatto Gerrisning g‘oyib bo‘lib 
qolganini ham bilmagan bo‘lsa kerak. Bunday deyish 
beandishalik bo‘lar edi. Lekin Benedikt tog‘aning Gerris 
bilan hech qanday ishi yo‘q edi. Hozir esa o‘zi o‘zi bilan 
ju da ovora bo‘lib qolgandi, chunki u entomologlar uchun 
eng yomon bo‘lgan baxtsizlikka uchragandi. Benedikt 
tog‘a ko‘zoynagi bilan lupasini yo‘qotib qo‘ygandi!
Bat bu nodir narsalarni otryad tunagan joydagi o‘t 
orasidan topib olgan bo‘lsa-da, lekin Dik Sendning 
maslahatiga ko‘ra, buni Benedikt tog‘aga aytmagan 
edi. Dik endi bu keksa go‘dak yo‘lda tartibga itoat qilsa 
kerak deb o‘ylagandi, chunki bechora tog‘a ko‘zoynaksiz 
hech narsani ko‘rmas edi. Benedikt tog‘ani Akteon bilan 
yonma-yon qo‘yib undan bir qadam bo‘lsa ham orqada 
qolmaslikni talab qilishdi. Esankirab qolgan Benedikt 
tog‘a qarshilik ham ko‘rsatmadi va bo‘ynidan ip bog‘la-
ganday, o‘z yo‘ldoshi ketidan mo‘mingina bo‘lib ketaverdi.
Kichkina otryad ellik qadamcha ham yurmay, keksa 
Tom birdan to‘xtadi.
– Dingo qani? – deb so‘radi u.
– Aytganday, Dingo qayerda qoldi ekan? – deya so‘ra-
di Gerkules ham va itni qattiq chaqirdi. Bir, ikki, uch 
chaqirdi...
Hech qanday javob bo‘lmadi.
Itning yo‘qolganiga Dik Send ham hayron bo‘ldi, 
chunki Dingo xavf-xatar yaqinlashganidan otryadni doim 
xabardor qilib turardi.
– Dingo Gerrisga ergashib ketib qolmadimikan-a? – 
deb so‘radi Tom.
– Gerrisga ergashib? Yo‘g‘-e... Lekin it Negoroning 
izidan tushishi ehtimol, chunki u Negoroning ketimizdan 
qolmay kelayotganini doim sezardi, – dedi Dik Send.

---

215
«O‘n besh yoshli kapitan»
– U la’nati oshpaz itni ko‘rishi bilan uni o‘ldiradi! – dedi 
Gerkules.
– Be, Dingo undan oldinroq o‘zini bo‘g‘ib o‘ldiradi, – 
dedi Bat.
– Shundayku-ya, – dedi Dik Send, – lekin it ga qarab 
o‘tirishimiz bo‘lmaydi. Mabodo Dingo tirik bo‘lsa, o‘zi 
bizni topib keladi. Aqlli it, u. Qani, yuringlar, og‘aynilarl
Kun juda issiq edi. Ertalabdan osmonni bulut qopla-
gandi. Chaqmoq va momaqaldiroq yaqinlashib qolmoq-
da edi. Kechgacha yomg‘ir boshlanadiganga o‘xshardi. 
Sayyohlarning toleiga o‘rmon ichi anchagina salqin edi.
O‘rmondagi daraxtlar birmuncha siyraklashdi. On-
da-sonda chakalaklar orasida qalin o‘t bosgan yalang 
joylar ko‘rina boshladi. Bu yalanglikdagi ko‘m-ko‘k o‘tlar 
orasida alvon-alvon o‘simliklar gullab yotar, ularning 
ustida son-sanoqsiz hasharotlar uchib yurar edi.
O‘rmon endi ilgarigiday o‘tib bo‘lmas qalin bo‘lmasa 
ham, ammo undagi rang-baranglik kishini hayratda 
qoldirar edi. Bu yerda juda foydali yaxshi moy beradigan 
xurmo daraxtlari, yo‘lni to‘sib turadigan ikki-uch metr 
balandlikdagi g‘o‘zalar o‘sib yotar edi. Ba’zi bir daraxt-
larning po‘stlog‘idagi qurt yegan teshiklaridan xushbo‘y 
shiralar oqib yotar edi. Hamma yoqda yovvoyi limon da-
raxtlari, anor va turli-tuman xurmo daraxtlari, baobab, 
akatsiya daraxtlari va «qo‘l tegsa o‘lar» gullari o‘sib yotar 
edi. Havoni xushbo‘y islar tutib ketgan, lekin qay bir 
o‘simlikning isi ekanini bilib bo‘lmas edi.
Yog‘ingarchilik kamdan-kam bo‘ladigan mavsum 
bo‘lishiga qaramasdan, hamma daraxt va butalar ko‘m-
ko‘k edi.
Bu yerlar bezgak kasali avj olgan joy edi. Livingston, 
bezgakdan qutulish uchun uni yuqtirgan joydan ketish 
kerak, degan gapni aytgan edi. Dik Send mashhur sayo-
hatchining bu tajribasidan xabardor edi. Jekning odatda 
tutadigan bezgagi tutmadi. U Gerkulesning qo‘lida tinch 
uxlayotgan mahalda Dik bu tajribani missis Ueldonga 
gapirib berdi.

---

216
Jyul Vern
Otryad asta-sekin oldinga yuraverdi. Ba’zi joylarda 
yangi bosilgan odam yoki hayvon izlari bor edi. Chaka-
lakzor orasidagi egri-bugri so‘qmoqlardan yurish osonroq 
edi. Ammo yo‘lovchilar aksari o‘zlari urinib yo‘l ochib bo-
rardilar. Shunday vaqt larda juda imillab yurishga to‘g‘ri 
kelganidan Dikning toqati toq bo‘lardi. Arqonga o‘xshagan 
lian o‘simligi daraxt oralariga to‘rday chirmashib olgandi. 
Ba’zi butalarning shoxlari Damashq pichog‘i singari egilib 
o‘sgan edi. Uzunligi o‘n besh va yigirma metr keladigan 
arqonsimon lian o‘sim liklari yerda yoyilib yotardi. Uni 
bosib olgan yo‘lovchi dodlab yubormay qolmasdi, chunki 
uning mixdan ham uchli tikanlari oyoqqa kirib ketardi. 
Bat, Ostin va Akteonlar chakalakzor ichidan bolta bilan 
yo‘l ochib borardilar. Butun o‘rmonni bosib ketgan lian 
o‘simliklari yerdan to daraxt uchigacha – hamma yoqni 
chirmab olgan edi.
Angolaning bu qismida yashovchi qush va hayvonlar 
ham o‘simliklari singari, juda xilma-xil edi. Qushlar 
o‘rmon ustida to‘da-to‘da bo‘lib uchib yurardi. Albatta, 
o‘rmondan qochib-pisib o‘tmoqchi bo‘lgan sayyohlar 
ularni otishni xayollariga keltirmasdilar ham. Xayriyatki, 
Afrikaning juda xatarli bo‘lgan yirtqich hayvonlari otryad 
yaqinida ko‘rinmasdi.
Yana jirafalar paydo bo‘ldi-yu, odamlarni ko‘rib qolib, 
bu chopqir hayvonlar yana tezda ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. 
Ular bu o‘rmonda kam bo‘ladi. Bir necha marta xuddi 
yuk ortilgan arava singari gulduros solib chang-to‘zon 
ko‘tarib, uzoqdan yovvoyi qo‘toslar podasi chopib o‘tadi.
Dik Send biror kattaroq daryoga chiqib olish umidida 
otryadni soy bo‘yidan boshlab borar edi.
Tushga qadar otryad hech qanday falokatga yo‘liqmas-
dan uch mil yo‘l bosdi. Gerris bilan Negorodan nom-ni-
shon yo‘q edi. Dingo ham ko‘rinmadi.
Otryad biroz dam olib, ovqatlangani bambukzorda 
to‘xtadi. Gap-so‘zsiz ovqatlandilar. Missis Ueldon o‘g‘lini 
o‘z qo‘liga oldi. U Jekdan ko‘zini uzmas va tomog‘idan 
ovqat ham o‘tmas edi.

---

217
«O‘n besh yoshli kapitan»
– Ovqat yeb olsangiz-chi, missis Ueldon, – de di Dik 
Send unga. – Holdan ketsangiz nima bo‘la di? Ovqatla-
nish kerak! Tezda yana yo‘lga tushamiz, daryoga yetib 
olganimizdan keyin hech mashaqqatsiz, dengizga qarab 
suzib ketaveramiz.
Dik gapirganida missis Ueldon uning ko‘zlariga tik qa-
rar edi. Dikning ko‘z qarashlarida mardlik va dovyuraklik 
aks etib turardi. Missis Ueldon unga, beshta sofdil va 
jonkuyar negrlarga qarab, hali umidsizlikka tushmaslik 
kerak deb o‘ylardi. Nima uchun umidsizlikka tushish ke-
rak. U hali, Amerikaning mehmondo‘st yerlaridamiz, deb 
o‘ylab yurar edi. Missis Ueldon Gerrisning xiyonatidan 
qo‘rqmasdi, chunki buning oqibatlari yomon bo‘lishini 
xayoliga ham keltirmas edi.
Dik Send yosh xotin nimalarni o‘ylayotganini fahmlab 
qolib, missis Ueldonning ko‘z qarashlariga chidashga va 
ko‘zini chetga olmaslikka harakat qilardi.