10-maruza yo’ruglik difraksiyasi reja

10-MARUZA

YO’RUGLIK DIFRAKSIYASI

REJA

1. 
   Gyugens-Frenel prinsipi
   
2. 
   Frenel difraksiyasi
   
3. 
   Frenelning zonalar usuli
   

Yorug’lik difraksiyasi deb ataladigan hodisada yorug’lik nurlari shaffofmas to’siqlardan egilib o’tib, geometrik soya sohasiga kirib boradi. Difraksiya suzi lotincha "difrakcio" - "egilib o’tish" dan olingan.

Gyuygens-Frenel prinsipi

Masalan, nuqtaviy monoxromatik yorug’lik manbai M dan tarqalayotgan yorug’lik nurlarining yo’liga shaffofmas jismdan yasalgan disk shaklidagi T to’siq joylashtirilgan bo’lsin.(10.1-rasm).

10.1-rasm

Geometrik optika qonunlariga asosan, E ekranda T to’siqning soyasi – doira shaklidagi qorong’u soha ko’zatilishi lozim. Tajribada, haqiqatdan, shunday manzara kuzatiladi. Lekin to’siqdan ekrangacha bo’lgan masofa to’siq o’lchamlaridan bir necha ming marta katta bo’lgan holda ekranning to’siq karshisidagi sohasida qorong’ulik emas, balki ketma-ket joylashgan yorug’ va qorong’u konsentrik halqachalar kuzatiladi. Xuddi shunday manzara yorug’lik juda kichik tirqishdan utganda ham kuzatiladi.

Geometrik optika qonunlariga zid bo’lgan yorug’lik difraksiyasining moxiyati quyidagi tarzda tushuntiriladi: Gyuygens prinsipiga asosan, to’lqin frontining har bir nuqtasini ikkilamchi to’lqinlarning manbalari deb hisoblash mumkin. Frenel esa Gyuygens prinsipini takomillashtirib, bu ikkilamchi to’lqinlarning manbalarini kogerent manbalar deb va fazoning ixtiyoriy nuqtasidagi tebranishni bu nuqtaga yetib kelgan ikkilamchi kogerent to’lqinlar interferensiyalashishining natijasi deb qarash lozim, degan fikrni ilgari surdi. Frenel o’zi takomillashtirgan prinsip (bu prinsipni Gyuygens-Frenel prinsipi deb atash odat bo’lgan) yordamida yorug’lik difraksiyasiga oid bir qator hodisalarni tushuntirdi. To’lqin frontidagi nuqtalar, ya’ni ikkilamchi kogerent manbalar soni nihoyatda ko’p bo’lgani uchun ikkilamchi to’lqinlarning fazoning ixtiyoriy nuqtasidagi interferensiyasini hisoblash umumiy holda ancha kiyin masala. Ammo Frenel tomonidan taklif etilgan to’lqin frontini zonalarga ajratish usulidan foydalanish natijasida bu hisoblashni oddiygina amlga oshirish mumkin.