Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

Sakkizinchi bob
 DIK SENDNING XOTIRA DAFTARCHASIDAN
Yomg‘ir to‘xtagan bo‘lsa ham, osmonning qovog‘i soliq 
edi. Markaziy Afrikada aprelda «mazika» deb ataladigan 
ikkinchi yog‘ingarchilik davri boshlanadi. Bu davrda 
yomg‘ir aksari kechasi yog‘adi. Ikki va ba’zan esa uch 
hafta yog‘adi.
Qullar karvoni uchun bu qo‘shimcha mashaqqat va 
og‘ir sinov edi.
Karvon havo aynigan bulutli kun ertalab Kuanza 
daryosi bo‘yidagi dam olish joyidan to‘ppa-to‘g‘ri sharqqa 
qarab jo‘nab ketdi.
Ellikta askar karvonning oldida, yuztachasi ikki yoni-
dan va yana elliktasi karvonning ketidan qo‘riqlab borar 
edi. Odamlar kishanlanmagan bo‘lganda ham, bunday 
ahvolda qochib ketish qiyin edi. Asirlar safi bir-biri bilan 

---

256
Jyul Vern
aralash-quralash bo‘lib ketdi. Ayollar, o‘smirlar, erkaklar 
– hammasi ara lash yurar edi. Nazoratchilar esa ayamay 
qamchi bi lan urib, ularni haydab borar edilar. Qullar 
orasida qo‘lida emizikli chaqalogi bo‘lgan ayollar ham 
bor edi. Ba’zi bir ayollar esa, ko‘tarib yurolmaganlaridan, 
qip-yalang‘och yosh bolalarini qo‘lidan sudramoqdan beri 
qilib, yetaklab borar edilar.
Dik Sendning kechagina yonini olgan karvonboshi 
Ibn Homis, o‘ziga topshirilgan bu karvonni diqqat bilan 
kuzatib borar edi. U goh karvonning orqasiga, goh ol-
diga o‘tib olar edi. Ibn Homis ham da uning yordamchi-
lari qullarning azob chekishi bi lan ishlari bo‘lmasa-da, 
qo‘shimcha ovqat talab qiluvchi askarlar va tez-tez dam 
olishni talab qilayotgan hammollar bilan hisoblashma-
salar bo‘lmasdi. Shu to‘g‘ridan ko‘pincha janjallar chiqib 
turar edi. Xavildorlar o‘z alamlarini bechora qullardan 
olar edilar. Askarlarning ming‘irlashi, hammollarning 
shikoyati, xavildorlarning urish-so‘kish va do‘q qilgan 
ovozlari, savalangan qullar ning oh-vohi yo‘l bo‘yi tinmas 
edi. Karvonning ketida kelayotganlar oldinda ketayotgan-
larning to‘kilgan qonlarini bosib borar edilar.
Shunday qilib, Dik do‘stlari bilan gaplasha olmadi, 
chunki ularni karvonning oldingi qatorida alohida soqchi-
lar olib borar edi. U bechoralar juft-juft bo‘lib ketma-ket 
borardilar, ularning bo‘yinturuqlari kalla qimirlatishga 
ham qo‘ymas edi.
Nazoratchilar boshqa qullarning orqasiga qancha 
qamchi tushirsalar, ularning orqasiga ham shuncha 
qamchi tushirar edilar.
Bat otasi bilan bir juft bo‘lib oldinda borar edi. U 
bo‘yin turuq Tomning bo‘ynini og‘ritmasin deb, juda 
ehtiyot bo‘lib qadam bosardi. Har zamon-har zamonda 
– xavildor gapini eshitmaydigan payt to‘g‘ri kelib qolgan-
da cholga har xil gaplarni shivirlab, unga taskin berar 
edi. Dadasining charchaganini fahmlab qolsa, qadamini 
sekinlashtirar edi. Bechora yigit orqasiga qayrilib, dada-
siga qaray olmasdi ham. Tom o‘z o‘g‘lini ko‘rib borgani 

---

257
«O‘n besh yoshli kapitan»
uchun xursand edi, lekin uning xursandchiligi ko‘p vaqt 
burnidan chiqar edi, chunki nazoratchi uning ko‘z oldida 
Batning orqasiga qamchi bilan urib qonli izlar qoldirardi, 
bu esa unga o‘zini urgandan ham battar ta’sir qilardi.
Ular ketidan bir necha qadam orqada Akteon bi lan 
Ostin kelar edi. Ular ham Tom bilan Bat singari kishan-
langan va shunday kaltak yemoqda edilar. Ular Gerku-
lesday bo‘lolma ganlari uchun achinar edilar, chunki u 
bunday yovvoyi joylarda qanday xavf-xatarga uchrasa 
ham har holda ozod va o‘zini himoya qila olardi.
Asir bo‘lib tushgan hamon keksa Tom o‘rtoqlariga 
achchiq haqiqatni bayon qildi. O‘zlarining Afrikada 
ekanliklarini eshitganlaridan keyin va ularni asir olgan 
odamlar benihoya shafqatsiz ekanini hamda Gerris 
bilan Negoro qul savdogar lariga sherik, xoin kishilar 
ekanini bilganlaridan keyin, Bat, Akteon va Ostinlar-
ning eslari ketay deb qoldi.
Nan kampirga ham xuddi boshqa qullarga qilganday 
muomala qilar edilar. U karvon o‘rtasidagi qul ayollar 
bilan birga borar edi. Uni ikki go‘dagi – bir emizikli va 
biri endigina yo‘lga kirgan uch yoshli bolasi bor yoshgi-
na bir ayol bilan bir juft qilib kishanlab qo‘ygan edilar. 
Uning uch yoshli bo lasini Nan kampir o‘z himoyasiga 
oldi. Bechora onaning kampirga tashakkur aytishga 
ham majoli yo‘q edi. U kampirga ko‘z yoshlarini oqizib 
bir qadam qo‘ydi, xolos. Bola kattalar ketidan chopib 
yetolmas va agar Nan uni qo‘liga ko‘tarib olmasa, uzoq 
yo‘lda o‘lib qolishi ham turgan gap edi. Bu bola kampir 
uchun og‘ir bir yuk edi va tezda holdan toyib ko‘tara 
olmay qolaman deb qo‘rqardi. Kichkina negr bolani 
ko‘tarib ketayotib, kampir Jek to‘g‘risida ham o‘ylanar-
di. U: «Bola onasining qo‘lida ketayotgandir», deb xayol 
qilar edi. Bechora onasi-ey, uning holi nima kechdi 
ekan!.. Jek kasal bo‘lganida anchagina ozib qolgan 
bo‘lsa ham, lekin nozikkina missis Ueldon uchun bola 
har holda og‘ir yuk edi. Hozir missis Ueldon qayerda 

---